วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์  (Vanchai Tantivitayapitak)นามปากกา วันชัย ตัน  นักเขียนสารคดี นักวิจารณ์สังคม การเมือง และสิ่งแวดล้อม เป็นนักเขียนรางวัลศรีบูรพา พ.ศ. 2554  ผู้ร่วมก่อตั้งและบรรณาธิการบริหารนิตยสารสารคดี  ปัจจุบันเป็น รองผู้อำนวยการองค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพแห่งประเทศไทย  (ไทยพีบีเอส)  และยังทำงานเขียนในหนังสือพิมพ์และนิตยสารต่าง ๆ อย่างสม่ำเสมอ

ประวัติ

วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์ เกิดเมื่อวันที่ 28 มกราคม พ.ศ.2504  เป็นชาวสีลม กรุงเทพมหานคร พ่อแม่เกิดในประเทศจีนและอพยพหนีภัยสงครามมาอยู่เมืองไทย มีพี่น้อง 7 คน หนึ่งในนั้นคือพี่สาว  คุณวนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์ หรือ มด นักต่อสู้เพื่อคนยากคนจน

เข้าเรียนที่โรงเรียนอัสสัมชัญ กรุงเทพฯ ตั้งแต่ชั้น ป. 1 จนถึงชั้น ม.ศ. 5  ตอนอยู่ชั้น ป. 7 เริ่มทำกิจกรรมโดยไปช่วยครูประทีป อึ้งทรงธรรม สอนหนังสือที่สลัมคลองเตย พอขึ้นชั้น ม.ศ. 1 ก็หนีพ่อแม่ไปค่ายสร้างโรงเรียนของกลุ่มอัสสัมชัญอาสาพัฒนา ที่จังหวัดสุรินทร์เป็นเวลาเกือบเดือน และกลายเป็นชาวค่ายสร้างโรงเรียนในชนบททุกช่วงปิดเทอมใหญ่ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาจนจบการศึกษาจากโรงเรียน ขณะเดียวกันสมัครเป็นนักดนตรีวงดุริยางค์ของโรงเรียน เป่าคลาริเน็ตเสียงหนึ่งมาตลอด และยังได้ร่วมเป็นกองบรรณาธิการของ อัสสัมชัญสาสน์ วารสารรายเดือนของโรงเรียนซึ่งมีพระไพศาล วิสาโล รุ่นพี่อัสสัมชัญ เป็นสาราณียกร  และเคยเป็นกองบรรณาธิการตอน 15 ขวบอายุน้อยที่สุดของนิตยสารวิชาการชื่อดังในเวลานั้นคือ ปาจารยสาร

เรียนอยู่ชั้น ม.ศ. 3 ไปร่วมทำกิจกรรมทางการเมืองกับนักศึกษา จนเกิดเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 แต่หนีรอดออกมาได้ก่อน  เมื่อกลับไปเรียนหนังสือก็ถูกครูกล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์

ปี 2521 ขณะเรียนอยู่ชั้น ม.ศ. 5 รับตำแหน่งสาราณียกร อุโฆษสาร หนังสือประจำปีของโรงเรียน ช่วงปลายปีทางบ้านประสบปัญหา คุณพ่อล้มละลาย จึงต้องหาเลี้ยงตัวเองด้วยการเป็นพี่เลี้ยงสอนพิเศษแก่เด็กชั้นประถม

ปี 2522 สอบเข้ามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สาขาวิชาวรรณคดีอังกฤษ คณะศิลปศาสตร์ ในช่วงนั้นหารายได้ด้วยการเป็นลูกจ้างของบริษัทเคล็ดไทย ทำหน้าที่แบกหนังสือไปส่งตามร้านค้า และทำกิจกรรมชุมนุมเชียร์ ชุมนุมศิลปการแสดง เขียนบทกำกับละคอนเวทีและงิ้วธรรมศาสตร์

ปี 2526 ทำหน้าที่ฝ่ายโค้ดของชุมนุมเชียร์ในงานฟุตบอลประเพณีจุฬา-ธรรมศาสตร์ ได้ทำสิ่งที่ภูมิใจที่สุด คือการแปรอักษรภาพอาจารย์ปรีดี พนมยงค์   ถือเป็นครั้งแรกของเมืองไทยในรอบ 30 กว่าปี ที่มีการแสดงความเคารพท่านในที่สาธารณะ  จนอาจารย์ปรีดีมีจดหมายจากฝรั่งเศสแสดงความขอบคุณที่ยังระลึกถึงท่านอยู่

ปี 2527 จบการศึกษาปริญญาตรี สาขาวรรณคดีอังกฤษ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์  เข้าทำงานในกองบรรณาธิการวารสาร เมืองโบราณ

ปี 2528 ร่วมก่อตั้งนิตยสาร สารคดี  และดำรงตำแหน่งบรรณาธิการบริหารตั้งแต่ พ.ศ. 2533-2553  เขียนสารคดีขนาดยาวลงตีพิมพ์ไม่น้อยกว่า 100 ชิ้น

วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์ ให้นิยามคำว่า บรรณาธิการ ในฐานะบรรณาธิการ สารคดี ว่า เป็นเสมือนกุ๊กปรุงอาหาร ที่ต้องมีศิลปะในการปรุงอาหารให้มีรสชาติอร่อยและมีคุณค่าทางโภชนาการจะได้มีคนกินมากมาย  เพราะหากอร่อยอย่างเดียวก็เหมือนอาหารขยะ หรือหากมีแต่คุณค่าทางโภชนาการแต่รสชาติจืดชืดก็แทบจะไม่มีคนกิน ซึ่งการรักษาความสมดุลของทั้งสองอย่างเป็นเรื่องที่ยาก แต่สามารถทำได้และพิสูจน์ให้เห็นจากอายุของนิตยสารและจำนวนผู้อ่านที่ยังเหนียวแน่นอยู่จนถึงปัจจุบัน  และเป็นนิตยสารรายเดือนไม่กี่เล่มในประเทศที่ห้องสมุดทุกแห่งบอกรับเป็นสมาชิก มีคนอ่านจำนวนมาก ได้รับการยกย่องจากคนในวงการสื่อสารมวลชนว่า เป็นนิตยสารสาระที่ให้ความรู้ มีคุณภาพสูงสุดเล่มหนึ่งของประเทศ มีความน่าเชื่อถือของข้อมูลจนทำให้เป็นหนังสือที่แหล่งข่าวนำไปอ้างอิงและใช้ประโยชน์ และมีจุดยืนชัดเจนในการแสวงหาความจริง ความดี ความงาม เป็นสื่อกลางให้คนอ่านได้รับรู้ปัญหาของผู้ไม่ค่อยมีปากเสียงในสังคม

ปี 2554 เปลี่ยนสายงานไปสร้างสรรค์สื่อโทรทัศน์ในตำแหน่งรองผู้อำนวยการองค์การแพร่ภาพและกระจายเสียงแห่งประเทศไทย หรือ ไทยพีบีเอส  ทีวีสาธารณะแห่งแรกของประเทศไทย

มีส่วนสำคัญในการผลักดันให้เกิดรายการสารคดีคุณภาพดี  ฝีมือคนไทย และสนับสนุนให้นักคิด นักเขียน คนรุ่นใหม่หลายคนได้มีโอกาสมาทำรายการโทรทัศน์ อาทิ  นิ้วกลม  ปกป้อง จันวิทย์
ทรงกลด บางยี่ขัน โตมร ศุขปรีชา ฯลฯ

22 พฤษภาคม 2557   เมื่อมีการยึดอำนาจจากฝ่ายทหารโดยคณะรักษาความสงบแห่งชาติ หรือ คสช. และมีคำสั่งให้โทรทัศน์ทุกช่องยุติการออกอากาศ แต่เย็นนั้นสถานีโทรทัศน์ ไทยพีบีเอส ได้ออกอากาศแพร่ภาพข่าวการทำรัฐประหารทาง youtube สื่อออนไลน์ นายวันชัย ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้เจรจาต่อรองกับฝ่ายทหาร เพราะขัดคำสั่ง คสช.  เพื่อยืดระยะเวลาการรายงานข่าวให้นานที่สุด ทำให้มีผู้เข้าชมทั้งในและต่างประเทศประมาณ 5 ล้านคน สูงสุดเป็นประวัติการณ์ และสร้างความประทับใจให้กับคนทั่วไป ในการยืนหยัดรายงานข่าวช่วงวิกฤติอย่างกล้าหาญ แสดงจุดยืนของความเป็นทีวีสาธารณะได้อย่างชัดเจน  แต่เมื่อต้องยุติการออกอากาศ นายวันชัยได้ถูกทหารควบคุมตัวไปในข้อหาขัดคำสั่งคสช.ที่กรมทหารราบที่ 1 รักษาพระองค์  ถือเป็นคนแรกที่ถูกทหารควบคุมตัวไปภายหลังการทำรัฐประหาร

รางวัล

• พ.ศ. 2536  หนังสือเรื่อง  “ก่อนจะไม่มีลมหายใจสำหรับพรุ่งนี้” ได้รับรางวัลชมเชยประเภทสารคดีจากงานสัปดาห์หนังสือแห่งชาติ
• พ.ศ. 2548  หนังสือเรื่อง “จากคลองด่านถึงเชียงดาว ความจริงที่หายไป”  ได้รับรางวัลชมเชยประเภทสารคดีจากงานสัปดาห์หนังสือ
• พ.ศ. 2548  ได้รับรางวัลศิษย์เก่าดีเด่นผู้ทำคุณประโยชน์ให้กับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• พ.ศ. 2552  ได้รับรางวัล  The First Penguin Award  จากศูนย์สร้างสรรค์งานออกแบบ TCDC  จัดขึ้นเพื่อเชิดชูคนกล้าที่จะเปลี่ยนแปลงสังคมไทย ให้สามารถขับเคลื่อนไปในทิศทางต่างๆ โดยคัดเลือกจากผู้ที่กล้าเสี่ยงในการบุกเบิกสร้างสรรค์สิ่งใหม่
• พ.ศ. 2552   ได้รับรางวัล  “คุณนิลวรรณ ปิ่นทอง” จากสมาคมนายกสมาคมภาษาและหนังสือแห่งประเทศไทย ในโอกาสที่สมาคมฯ ได้ก่อตั้งมาครบ 50 ปี  เพื่อยกย่องบรรณาธิการผู้มีผลงานดีเด่น  ประกอบอาชีพบรรณาธิการมาเป็นเวลานาน  และได้สร้างคุณูปการอย่างยิ่งต่อสังคมเป็นที่ประจักษ์แจ้ง
• พ.ศ.  2554   ได้รับรางวัล “ศรีบูรพา” จาก กองทุนศรีบูรพา และสมาคมนักเขียนแห่งประเทศไทย ในฐานะผู้มีผลงานอันทรงคุณค่าแก่สังคมและมนุษยชาติ

กิจกรรมพิเศษ

2535- 2543      เลขาธิการมูลนิธิสืบนาคะเสถียร
2550-ปัจจุบัน      รองประธานมูลนิธิสืบนาคะเสถียร
2537- 2554        ประธานตัดสินข่าวสิ่งแวดล้อม สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย
2546- 2555        ประธานชมรมนักข่าวสิ่งแวดล้อม สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย
2544- 2556        รองประธานมูลนิธิโลกสีเขียว
2545-2550         อนุกรรมการป่าเขตร้อนและความหลากหลายทางชีวภาพ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
2546-ปัจจุบัน     กรรมการคัดเลือกรางวัลลูกโลกสีเขียว สถาบันลูกโลกสีเขียว
2548-ปัจจุบัน      กรรมการตัดสินรางวัลหนังสือเซเว่น บุ๊คอวอร์ด
2550-2557         กรรมการมูลนิธิสื่อชาวบ้าน(มะขามป้อม)
2551-2554         กรรมการหลักสูตรผู้บริหารการสื่อสารมวลชน สถาบันอิศราฯ สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย
2553         พิธีกรรับเชิญ รายการ เปลี่ยนประเทศไทย 2563 ทางสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส

ผู้บรรยายพิเศษ :   

• คณะวารสารศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
• คณะมัณฑนศิลป์ คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
• คณะนิเทศศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยทุนการศึกษาและดูงาน
• พ.ศ. 2537   สอบชิงทุนมูลนิธิเอเชีย ไปดูงานการสื่อสารมวลชนด้านสิ่งแวดล้อมและธรรมชาติ ประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นเวลา 2 เดือน
• พ.ศ.  2540  ได้รับทุนจากสถานทูตอังกฤษ ไปดูงานด้านสิ่งแวดล้อมที่ประเทศอังกฤษเป็นเวลา 1 เดือน
• พ.ศ.  2541  สอบชิงทุนจาก British Chevening Scholarships เพื่อไปศึกษาต่อระดับปริญญาโทในประเทศอังกฤษ  แต่ได้สละสิทธิ์เพราะเกิดเศรษฐกิจฟองสบู่แตก จำเป็นต้องเข้ามาแก้ไขวิกฤตการณ์ของบริษัทผลงานหนังสือเล่ม
• ณ ที่ดวงตะวันฉายแสง (2528)
• ชีวิตและความตายของสืบ นาคะเสถียร (2533)
• ก่อนจะไม่มีลมหายใจสำหรับพรุ่งนี้ (2536)
• โลกใบเล็ก (2537)
• ป๋วย อึ๊งภากรณ์ 2459-2542 (2542)
• คนกล้า (2544)
• อ้วนแล้วไง (2545)
• คน เขื่อน น้ำ ป่า กาแล็กซี่ (2546)
• ยียวนก๊วนสี่ขา (2546)
• ผมซักฟอก (2547)
• จากคลองด่านถึงเชียงดาว ความจริงที่หายไป (2548)
• ไปเที่ยว ไปทำงาน ( 2548)
• หนังสือรวมบทสัมภาษณ์ 6 เล่ม  Thought, Life, Business, Independent, Person, Health
• ผมรวยแล้ว ผมพอแล้ว (2549)
• บันทึกญี่ปุ่น (2549)
• บันทึกอิยิปต์  (2551)
• บันทึกฝรั่งเศส  (2552)
• ความหมายของการมีชีวิตอยู่  เล่ม 1(2553)
• Editor’s note (2553)
• เหตุผลของการมีชีวิตอยู่  เล่ม 2 (2554)
• เหตุผลของการมีชีวิตอยู่ เล่ม 3 (2557)
• เอเชียใต้ พระเจ้าไม่หลงลืม แผ่นดินไม่เลือนราง (2558)คติ

• การใช้ชีวิตให้มีความสุขควรประกอบด้วยสามสิ่ง คือ ทำงานที่ใจรัก ช่วยเหลือคนรอบข้าง และเดินทางท่องเที่ยว