 |
|
|
นิตยสารสารคดี Feature Magazine
นิตยสารสำหรับครอบครัว |
www.sarakadee.com ISSN 0857-1538 |
 |
|
|
|
||
|
ณ โลกหนึ่งที่อยู่นอกเหนือจากการคาดคิด และคาดเดาของมนุษย์ โลกที่ลึกลงไปใต้ชั้นหิน และพื้นดินนับร้อยนับพันฟุต โลกที่ธรรมชาติมิได้สร้างให้มนุษย์สามารถดำรงชีวิต มีเพียงสิ่งมีชีวิตบางชนิดและจุลชีพเท่านั้นที่สามารถดำรงอยู่ วนเวียนอยู่ในนั้นตามวัฏจักร
เสมือนทำหน้าที่บันทึกความเป็นมา และการเปลี่ยนแปลงของโลกอย่างเงียบ ๆ ให้โอกาสสิ่งมีชีวิตหลายชนิด วิวัฒนาการในแนวทางที่เหลือเชื่อ--ไม่มีตา ไม่มีสี อาศัยประสาทสัมผัสอันละเอียด ทำให้ดำรงชีพอยู่ได้ในสภาพแวดล้อมอันจำกัด ก้าวย่างของมนุษย์คนแรกที่ประทับไว้ใต้พิภพ อาจจะเทียบความสำคัญไม่ได้ กับย่างก้าวแรกบนดวงจันทร์ แต่คุณค่าของมันอยู่ที่การก้าวล่วงเข้าไปยังดินแดนที่มนุษย์ยังไม่รู้จัก และเป็นย่างก้าวแรกของการศึกษา ทำความเข้าใจในอาณาจักรใต้พิภพ |
|||||
 |
ปฐมบท
ปลายฤดูฝน ปี ๒๕๓๕ |
||||
 |
โอกาสอันดีมาถึงตอนต้นฤดูหนาวปี ๒๕๓๗ ผมต้องไปสำรวจถ้ำในกิ่งอำเภอปางมะผ้า เพื่อเก็บข้อมูลให้แก่จังหวัดแม่ฮ่องสอน วันหนึ่งขณะทำการสำรวจถ้ำลอด
มีฝรั่งตัวโตโผล่หน้าเข้ามาในความมืด และนั่งมองดูพวกเราทำงาน ดูเขาจะสนใจกล้องรังวัดที่ทำขึ้นง่าย ๆ จากไม้อัด และหลอดเล็ง ที่ทำจากด้ามปากกาลูกลื่น ที่พวกเราเรียกมันว่า "กล้องหัตถกรรมไทย" เราเจอฝรั่งคนนี้อีกครั้งที่ปากถ้ำลอด
แสงสว่างของปากถ้ำ ทำให้ทราบว่าผมกำลังคุยอยู่กับ จอห์น สปีส์ หกเดือนของผมที่ปางมะผ้า คือช่วงเวลาเก็บเกี่ยวประสบการณ์ และความรู้เกี่ยวกับถ้ำอันมากมาย ไม่รู้หมดสิ้นจากจอห์น งานสำรวจส่วนหนึ่ง ต้องยอมรับว่าทำตามคำบอกเล่าคำแนะนำของเขา เริ่มจากถ้ำง่าย ๆ ไปจนถึงยาก ๆ อย่างถ้ำแม่ละนา ถ้ำยาวที่สุดในประเทศไทยเท่าที่พบในขณะนี้ บางครั้งผมไปอยู่ที่หมู่บ้านปางคาม แถบชายแดนพม่าเป็นสัปดาห์เพื่อสำรวจ กระทั่งพบถ้ำใหม่ ๆ ที่ยังไม่มีหลักฐานการค้นพบจำนวนหนึ่ง และนำข้อมูลที่ได้มาคุยกับจอห์น ยิ่งคุยก็ยิ่งอยากรู้เพิ่ม ยิ่งรู้เพิ่มก็ยิ่งอยากสำรวจ ในที่สุด ผมก็พบว่าชีวิตประจำวันของตัวเอง ดำเนินไปในโลกสองใบที่แตกต่างกันสิ้นเชิง ระหว่างโลกที่เราสัมผัสมันได้รอบ ๆ ตัว กับโลกซึ่งอยู่นอกเหนือการรับรู้ของคนทั่วไป โลกซึ่งส่วนใหญ่ปราศจากแสง เวลาคล้ายดังจะหยุดนิ่ง วันนี้ก็เหมือนกับเมื่อวาน เหมือนพรุ่งนี้ หรืออีกพันปีข้างหน้า ต้นไม้ที่พบเป็นเพียงเศษซาก ที่ถูกน้ำพัดมาทับถมและเน่าเปื่อย ทำให้กลิ่นของถ้ำเป็นกลิ่นเย็น ๆ เจือใบไม้เน่าและขี้ค้างคาว มีความเงียบและสิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ เท่านั้นเป็นเพื่อน |
||||
 |
สัมผัสคุณค่าที่แท้จริง
ทุกครั้งที่กลับไปเยือนถ้ำ ผมรู้สึกคล้ายได้กลับบ้าน ความมืดและเงียบทำให้รู้สึกถึงความสงบและอบอุ่น (อย่างประหลาด) กลิ่นต่าง ๆ ภายในถ้ำกลายเป็นสิ่งที่คุ้นเคย เราไม่ใช่สิ่งแปลกปลอมของกันและกันอีกต่อไป
ขณะเดียวกันผมก็เริ่มตอบคำถามที่คนสงสัย ได้อย่างมั่นใจขึ้นด้วย คำถามที่ว่า ทำไมต้องสำรวจถ้ำ นักสำรวจถ้ำคือใคร นักสำรวจถ้ำทำอะไร |
||||
 |
การศึกษาความสัมพันธ์ของระบบนิเวศภายในถ้ำ (เพื่ออนุรักษ์สิ่งมีชีวิตชนิดพิเศษที่หายาก) ก็มีความสำคัญไม่น้อย เนื่องจากระบบนิเวศภายในถ้ำ แตกต่างจากภายนอกถ้ำ ห่วงโซ่อาหารเริ่มจากการสังเคราะห์แสงสร้างอาหารของพืช แต่ภายใน...ห่วงโซ่อาหารเริ่มจากขี้ค้างคาว
และซากพืชซากสัตว์ ที่ถูกน้ำพัดพาเข้ามา ถูกย่อยสลายโดยแบคทีเรีย และเชื้อราบางชนิด สิ่งเหล่านี้จะเป็นอาหารให้แก่แมลงตัวเล็ก ๆ ที่อยู่ในดิน แมลงเหล่านี้
จะเป็นอาหารให้แก่แมลงใหญ่ชนิดอื่น ๆ และจะมีการกินต่อกันเป็นทอด ๆ จำนวนประชากรของสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ จะถูกจำกัดโดยอาหารและสภาพแวดล้อม ประกอบกับสภาพแวดล้อมในถ้ำ
เป็นสภาพที่ค่อนข้างอยู่นิ่งและคงที่ ยิ่งลึกเข้าไปสภาพแวดล้อม อุณหภูมิ แสง ความชื้นสัมพัทธ์ ฯลฯ ก็ยิ่งเปลี่ยนแปลงน้อย ปัจจัยต่าง ๆ เหล่านี้จำกัดให้ระบบนิเวศภายในถ้ำ
เป็นระบบเฉพาะตัว สิ่งมีชีวิตที่หลงเข้าไปจะค่อย ๆ วิวัฒนาการและปรับตัว ให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ภายใต้สภาพแวดล้อมได้ ส่วนที่ไม่สามารถปรับตัวหรือแข่งขันกับชนิดอื่น ๆ ได้ก็จะล้มหายตายจากไป สิ่งมีชีวิตเหล่านี้ บางครั้งอาจเล็ดลอดออกมาภายนอก หากโชคดีสามารถปรับตัวเข้ากับระบบนิเวศภายนอกได้
จะเท่ากับเป็นการทดแทน หรือเพิ่มความหลากหลายของสายพันธุ์ตามธรรมชาติ และความหลากหลายของระบบนิเวศโดยปริยาย จากการพบเห็นถ้ำจำนวนมาก ทั้งที่อยู่ในสภาพสมบูรณ์และเสื่อมโทรม และได้มีโอกาส กลับไปดูถ้ำสำคัญอย่างสม่ำเสมอในช่วงฤดูแล้ง ทำให้ผมตระหนักว่า สิ่งที่มีคุณค่าเหล่านี้กำลังเสื่อมโทรมลงอย่างน่าใจหาย -- จากความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ไม่ทราบถึงคุณค่าที่แท้จริงของมัน การศึกษา สำรวจ จดบันทึกข้อมูลต่าง ๆ เกี่ยวกับถ้ำ จะสามารถใช้ติดตามการเปลี่ยนแปลงของถ้ำได้ เพราะนอกจากทำแผนที่ การสำรวจทุกครั้ง จะต้องมีการถ่ายภาพ บันทึกข้อมูลอากาศ และอื่น ๆ ที่สามารถนำไปใช้ในการเปรียบเทียบติดตามผลการเปิดใช้ถ้ำได้อย่างดีที่สุด ถ้ำแต่ละแห่งมีลักษณะโดดเด่น และความสำคัญไม่เหมือนกัน ซึ่งจะส่งผลให้การตัดสินใจใช้ถ้ำ ต่างกันออกไปด้วย ถ้ำที่มีสิ่งมีชีวิตชนิดพิเศษ มีจำนวนประชากรและจำนวนแหล่งที่พบได้น้อย หากถูกบุกรุกโดยการท่องเที่ยวย่อมเป็นอันตรายอย่างมาก การสำรวจจะช่วยในการตัดสินใจว่า ถ้ำแห่งใดเหมาะจะเปิดใช้เพื่อการท่องเที่ยว หรือถ้ำใดเหมาะจะรักษาไว้เพื่อการศึกษาวิจัยเท่านั้น |
||||
 |
การสำรวจ บทเริ่มต้นของการวิจัย
ฤดูร้อน ปี ๒๕๔๒ |
||||
 |
สองชั่วโมงแรก เราฝ่าความรกทึบของป่าไปได้แค่ ๒-๓ กิโลเมตรเท่านั้น ป่าบริเวณนี้บางส่วนเป็นหมู่บ้าน และไร่เก่าของม้งที่โยกย้ายออกไป เมื่อห้าปีที่แล้ว ขณะนี้สภาพป่ากำลังเริ่มฟื้นตัว ในทุ่งหญ้ามีต้นไม้เล็ก ๆ เริ่มขึ้น
ป่าบางช่วงเป็นป่าเบญจพรรณ และป่าดิบ และหลายครั้งเราจะต้องเปิดเส้นทางใหม่ หรืออาศัยด่านช้าง ด่านกระทิงเพื่อให้เดินสะดวกขึ้น จุดพักแรกอยู่บนสันเขาซึ่งเป็นจุดสูงที่สุดของหลุมยุบ หลังจากนั้นเราก็ตัดลงหุบเขา ตามทางน้ำหลัก และหาจุดน้ำมุดในหุบเขา ทางเดินขาลงเขาค่อนข้างชัน ต้องระวังตัวเต็มที่ ไม่อย่างนั้นอาจลื่นไถล ลงไปกองรวมกันอยู่ด้านล่างก็ได้ ตัดเส้นทางลงมาไม่นานก็พบด่านช้าง...ให้เราเริ่มมีความหวัง คนเดินป่ารู้กันว่า ทางเดินของช้าง จะพาเราลงไปพบแหล่งน้ำขนาดใหญ่ ซึ่งไม่นานหลังจากนั้น ก็พบน้ำซับผุดออกมาจากใต้ดิน เราเดินไปตามทางน้ำที่ปริมาณของมันมากขึ้นเรื่อย ๆ ผ่านห้วยแยกหลายจุด แต่ก็ยังคงรักษาเส้นทางตามทางน้ำสายหลัก อีกประมาณ ๑ กิโลเมตร ก็พบจุดสุดท้ายที่ลำห้วยทั้งสายไหลมุดลงใต้ดิน ตรงบริเวณหน้าผาใหญ่ ทว่าช่องทางที่น้ำมุดมีขนาดแคบมาก เราไม่สามารถคืบคลานเข้าไปได้ "เมื่อก่อนตอนที่ระดับน้ำใต้ดินอยู่สูงกว่านี้ อาจจะมีช่องน้ำมุดอื่นที่อยู่ด้านบน พวกเราต้องแยกกันค้นหา" ดีนเสนอความคิด ไม่นานก็พบช่องน้ำมุดเก่า ที่เชื่อมต่อกับถ้ำด้านล่าง ห่างจากจุดที่น้ำมุด ๒๐ เมตรไปทางด้านซ้าย ทางลงเป็นเหวลึก ๓-๔ เมตร แต่ก็พอจะปีนลงไปได้ เราเตรียมอุปกรณ์ สวมหมวกนิรภัย สนับเข่าและสนับศอก แล้วแบ่งทีมกัน ชุดหนึ่งลงไปสำรวจโถงถ้ำ อีกชุดเดินสำรวจตามหน้าผา เพื่อหาถ้ำแห้งหรือจุดน้ำมุดอื่น ๆ จากการประเมินคร่าว ๆ บริเวณที่มีแหล่งน้ำอุดมสมบูรณ์ พื้นที่ใกล้เคียงมีความลาดชันไม่มาก พอจะทำการเกษตรได้ เราอาจพบหลักฐานทางโบราณคดีในถ้ำบริเวณนั้นได้ ถ้าโชคดี ดีน ผู้ผ่านประสบการณ์สำรวจถ้ำมามากกว่าใครปีนนำลงไป พอถึงด้านล่างทุกคนก็เปิดสวิตช์ไฟฉาย และตะเกียงแคลเซียมคาร์ไบด์ที่หัว ดีนจุดไฟแช็กเช็กอากาศบ่อย ๆ ด้วยสงสัยว่าในถ้ำอาจจะขาดแคลนอากาศ หรือมีจุดอับอากาศอยู่ ไฟแช็กจะยังติดอยู่ได้ถ้าปริมาณออกซิเจนเหลืออยู่เกิน ๑๓ เปอร์เซ็นต์ นี่เป็นเหตุผลที่ต้องอาศัยคนมีประสบการณ์ เป็นคนนำเวลาเจอถ้ำที่ยาก และอันตราย เพราะมันอาจหมายถึงหายนะของทีมก็ได้ แต่บางกรณี เราก็อาจเปลี่ยนคนนำ ถ้าทีมต้องการความสามารถพิเศษ ของสมาชิกคนใดคนหนึ่งในการนำสำรวจ "ไม่มีปัญหา ออกซิเจนยังมีพอให้หายใจ" ดีนบอก ทว่าพวกเรารู้สึกได้ถึงความอึดอัด เพราะหายใจในสภาพที่สัดส่วนของออกซิเจนต่ำกว่าปรกติ ยิ่งเดินลึกเข้าไปก็ยิ่งอึดอัดมากขึ้น พร้อม ๆ กับเส้นทางยิ่งแคบ และลึกลงไปเรื่อย ๆ ปริมาณออกซิเจนต่ำมักเกิดขึ้นพร้อมกับคาร์บอนไดออกไซด์สูง เรานำเครื่องวัดระดับคาร์บอนไดออกไซด์ออกมาวัด ปรากฏว่ามีก๊าซนี้ผสมอยู่ในอากาศ ๑.๙ เปอร์เซ็นต์ นับว่ายังห่างไกลจากตัวเลข ๕.๕ เปอร์เซ็นต์ที่เป็นอันตรายต่อชีวิตคน และไฟแช็กในมือบอกว่ายังเข้าไปต่อได้ |
||||
 |
โถงถ้ำแคบลง ๆ จนเหลือไม่ถึง ๑ เมตร กระทั่งถึงแอ่งน้ำขนาดกว้างประมาณ ๑-๑.๕ เมตร น้ำทั้งหมดมุดหายเข้าไปในโพรงใต้ดิน นั่นหมายความว่าเราไม่สามารถสำรวจต่อไปได้อีก อุปกรณ์สำรวจถูกนำออกมาทำแผนที่ ย้อนกลับออกไปปากถ้ำ เราสี่คนแบ่งหน้าที่กัน คนหนึ่งอ่านเข็มทิศและเครื่องวัดมุมดิ่ง สองคนทำหมุดสำรวจ และวัดระยะทาง เมื่อได้ตัวเลขยิบ ๆ นั้นมา ผมก็จดบันทึกมันลงในสมุดคู่มือ ซึ่งทำด้วยวัสดุกันน้ำ เราเริ่มวาดแผนที่ถ้ำคร่าว ๆ โดยอาศัยเข็มทิศ เทปวัดระยะ และเครื่องวัดมุมดิ่ง จากนี้เราจะเอาข้อมูลไปเข้าคอมพิวเตอร์ เพื่อคำนวณ ปรับแก้ความคลาดเคลื่อน และวาดแผนผังของโถงถ้ำที่สมบูรณ์อีกครั้งในระบบสามมิติ จะเรียกว่านักสำรวจถ้ำมีทักษะ ประสบการณ์ หรือมีสัญชาตญาณพิเศษในการจดจำเส้นทางก็ตามที พวกเขามักไม่กลัวการหลงทางในถ้ำ ตั้งแต่ตอนเดินเข้าไป เขาจะจินตนาการเส้นทางเดินเป็นแผนที่คร่าว ๆ อยู่ในสมอง ยิ่งได้ใช้เทคนิคการทำแผนที่ถ้ำด้วยเข็มทิศ เทปวัดระยะ ประกอบกับการสังเกต และบันทึกคร่าว ๆ ของเส้นทางภายในถ้ำ จะสามารถรู้เส้นทางทั้งหมดของถ้ำในทันที แต่ก็มีบางครั้งที่เจอเส้นทางที่ยากและถ้ำยาวมาก ๆ ก็ต้องทำเครื่องหมายไว้บนเส้นทางด้วย สาเหตุหนึ่งที่จะทำให้เกิดการหลงทางในถ้ำก็คือ อุปกรณ์มีปัญหา แต่เราก็อาจควบคุมให้มันเกิดขึ้นน้อยที่สุดได้ เช่น ไฟฉายจะมีสำรองไว้อย่างน้อยสามชุด ก่อนเข้าสำรวจ และหลังจากสำรวจเสร็จแล้ว ต้องนำอุปกรณ์ทุกชิ้นมาตรวจเช็คสภาพ ทำความสะอาดและซ่อมบำรุง ให้พร้อมใช้งานได้ตลอดเวลา ในช่วงเวลาเดียวกันนั้น ทีมสำรวจอีกทีมที่ท่อม ๆ อยู่ข้างนอกก็ประสบความสำเร็จ พบโถงถ้ำตรงหน้าผา ภายในถ้ำพบภาชนะดินเผาขึ้นรูปด้วยมือในสภาพสมบูรณ์หนึ่งใบ และเศษหม้อดินที่แตกอยู่บนพื้นถ้ำ จึงจดบันทึก วัดขนาด และถ่ายภาพ เพื่อทำหลักฐานไว้ก่อนกลับแคมป์ใหญ่ หลังจากหุงหาอาหารและกินมื้อเย็นเรียบร้อย เราสรุปตรวจสอบข้อมูลที่ได้จากการสำรวจ นำเข้าคอมพิวเตอร์เพื่อวาดแผนที่คร่าว ๆ เป็นการป้องกันความผิดพลาด หากมีสิ่งใดตกหล่นจะได้กลับไปเก็บเพิ่มในวันพรุ่งนี้ |
||||
 |
ประสบการณ์ :
|
||||
 |
เราตื่นเต้นกันมาก เพราะหลังจากการสำรวจครั้งแรก เรารู้ว่าถ้ำติดอันดับหนึ่งในห้าของถ้ำยาวที่สุดในประเทศไทย เมื่อการสำรวจสิ้นสุดในแต่ละวัน ข้อมูลถูกป้อนเข้าคอมพิวเตอร์ ช่วงเข้ากิโลเมตรที่ ๘ พวกเราลุ้นกันว่าถ้ำนี้จะขึ้นอันดับสองของประเทศได้หรือเปล่า
อันดับสองในตอนนั้น คือถ้ำน้ำลางซึ่งมีความยาว ๘ กิโลเมตรกว่า ในที่สุดถ้ำแห่งนี้ก็กลายเป็นถ้ำที่ยาวเป็นอันดับสอง เป็นรองถ้ำแม่ละนา จังหวัดแม่ฮ่องสอน เพียง ๕๐๐ เมตรเท่านั้น แต่ถ้านับรวมความยาวเฉพาะตามโถงทางน้ำหลัก ถ้ำนี้ยาวที่สุดในประเทศไทย สิ่งหนึ่งที่สร้างความประหลาดใจให้พวกเราคือ โถงถ้ำดังกล่าวมีรูปลักษณะเป็นทางน้ำโค้งตระหวัด (meander) ที่เราจะสามารถพบเห็นได้ตามที่ราบน้ำท่วมถึงของแม่น้ำสายใหญ่ ๆ เท่านั้น เป็นสิ่งยืนยันว่า ถ้ำมีพัฒนาการมายาวนาน จากการที่มีทางน้ำขนาดใหญ่ไหลผ่านมาก่อน ความเร็ว ความแรง และการกัดเซาะของน้ำทำให้เกิดโถงถ้ำดังที่เราพบในปัจจุบัน นอกจากนั้นยังพบสิ่งมีชีวิตในถ้ำที่เป็นชนิดพันธุ์ใหม่หลายชนิด นอกเหนือจากความน่าสนใจด้านธรณีสัณฐาน ถ้ำขนาดใหญ่และยาวมาก ๆ น่าสนใจสำหรับพวกเราตรงที่พื้นที่เหล่านี้มีสภาพแวดล้อมที่สามารถเอื้อให้เกิดสิ่งมีชีวิต (โดยเฉพาะสัตว์) ชนิดพิเศษ หรือสัตว์ชนิดพันธุ์ใหม่ ๆ เพราะยิ่งลึกเข้าไปในถ้ำมาก ๆ สภาพแวดล้อมจะยิ่งมีการเปลี่ยนแปลงน้อย ไม่มีแสงสว่าง หากมีสัตว์หลงทางเข้ามา โอกาสที่มันจะติดวนเวียนอยู่ในความมืดจนปรับตัว เปลี่ยนแปลงพฤติกรรม วิวัฒนาการ จนกลายเป็นสิ่งมีชีวิตชนิดพิเศษก็มากขึ้นเป็นเงาตามตัว เจ้าหน้าที่คนหนึ่งถามขึ้นด้วยความสงสัยว่า ถ้ำยาวมากขนาดนั้นจะเข้าไปสำรวจอย่างไร เพราะต้องเดินไปกลับไม่ต่ำกว่า ๑๕ กิโลเมตร "การสำรวจในแต่ละวันจะเสียเวลาเดินอย่างน้อยวันละสองสามชั่วโมงก่อนจะเริ่มต้นสำรวจต่อ แต่ละวันเราจึงทำงานได้เพียงวันละ ๑ กิโลเมตรเท่านั้น เริ่มจากแปดโมงเช้า และกลับออกมาประมาณสองทุ่ม พวกเราจึงตัดสินใจเข้าไปตั้งแคมป์ในถ้ำช่วงกิโลเมตรที่ ๘-๙ เพื่อตัดปัญหาจากการเดินทาง อุปกรณ์การสำรวจ เครื่องนอน สัมภาระและเสบียงทุกอย่างถูกจัดเข้าถุงกันน้ำแล้วว่ายฝ่ากระแสน้ำเข้าไป" ครั้งนั้นเป็นการนอนในถ้ำครั้งแรกของผมเลยทีเดียว ทุก ๆ อย่างรอบตัวเงียบจนได้ยินเสียงลมหายใจ เมื่อดับไฟฉายแล้วเอามือมาไว้ตรงหน้าจะมองไม่เห็นอะไร มันเป็นความมืดที่ไม่สามารถอธิบายได้ เราเป็นแค่ส่วนเล็ก ๆ ของถ้ำ สิทธิ์ของคนคนหนึ่งเทียบเท่ากับปลาถ้ำ หรือแมลงที่อยู่บนผนังถ้ำตัวหนึ่งเท่านั้นเอง เมื่อเจ้าหน้าที่คนหนึ่งเอ่ยว่าเขายังไม่เคยมีประสบการณ์การนอนในถ้ำหรือเดินในถ้ำลึก ๆ เลย ดีนจึงพูดว่า "ไม่ต้องห่วง จากประสบการณ์ของผมคิดว่าในทุ่งใหญ่ฯ เราจะต้องพบถ้ำที่ยาวมาก ๆ แต่ตอนนี้เรายังหาทางเข้าไม่พบเท่านั้นเอง" ............................... ดีนเริ่มสำรวจถ้ำตั้งแต่อายุ ๑๓ ปี เมื่อเขาเข้าเป็นสมาชิกชมรมในเมืองที่อาศัย และก็ทำการสำรวจมาตลอด จนถึงขณะนี้เป็นเวลา ๒๐ ปีแล้ว ก่อนมายังทุ่งใหญ่นเรศวร เขาได้ไปทำความรู้จักกับถ้ำหินปูนที่แม่ฮ่องสอน (ถิ่นของ จอห์น สปีส์) และในอีกหลายจังหวัดของภาคใต้มาแล้ว ประสบการณ์บอกเขาว่า ถ้ำใหม่ ๆ ที่ยังไม่เคยมีคนเหยียบย่างเข้าไปนั้นอันตรายมาก สำหรับนักสำรวจ อย่างเช่นถ้ำแม่ละนา เส้นทางบางช่วงซับซ้อนและต้องว่ายน้ำผ่าน ก่อนงานจะเริ่มหนึ่งเดือน ดีนจึงเปิดหลักสูตรเร่งรัดฝึกผมทำแผนที่ การขึ้นลงทางดิ่ง การใช้เชือกในแบบต่าง ๆ เช่น ผูกเงื่อน ต่อเชือก ถ่ายน้ำหนัก รวมไปถึงการกู้ภัยในถ้ำ หลังจากนั้น ดีนและผมก็มาถ่ายทอดวิชาให้เจ้าหน้าที่ของทุ่งใหญ่นเรศวร เพราะทีมงานทุกคนต้องมีมาตรฐานในเรื่องความปลอดภัย ความรวดเร็วในการทำงาน และยังต้องพยายามให้เกิดผลกระทบต่อสภาพนิเวศของถ้ำให้น้อยที่สุดด้วย จากความรู้ที่ดีนถ่ายทอด บวกกับที่ได้ประสบระหว่างสำรวจ ผมพอจะประมวลอันตรายจากถ้ำได้เป็นข้อ ๆ ดังนี้ |
||||
 |
อากาศ
อากาศที่มีอัตราคาร์บอนไดออกไซด์สูงถือว่าอันตรายที่สุด คาร์บอนไดออกไซด์เกิดจากเศษซากใบไม้กิ่งไม้ ซากสัตว์กับโคลนที่ถูกกระแสน้ำพัดพาเข้าไป
และจากกระบวนการตกตะกอนอีกครั้ง ของแคลเซียมคาร์บอเนต รวมทั้งมูลค้างคาวที่ทับถมกันส่งกลิ่นฉุน (แต่กลับส่งผลดีต่อถ้ำ เนื่องจากมันคือจุดเริ่มต้นของห่วงโซ่อาหารภายในถ้ำ) และเกิดการย่อยสลาย ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์จะสะสมตัวมากขึ้นเรื่อย ๆ ในสภาพที่อากาศในถ้ำถ่ายเทและเปลี่ยนแปลงน้อย |
||||
 |
น้ำ
อันตรายที่น่ากลัวรองลงมา และสามารถเล่นงานเราได้หลายรูปแบบ |
||||
 |
ครั้งหนึ่ง เราอยู่ภายในถ้ำลุมพินีสวนหิน จังหวัดสระบุรี ดีนสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นในลำห้วย น้ำกลายเป็นสีน้ำตาลเข้มขึ้นเรื่อย ๆ พร้อมกับมีเศษกิ่งไม้ไหลมากับน้ำ ทำให้คาดเดาได้ว่าน่าจะมีฝนตกภายนอกถ้ำ จุดที่พวกเราอยู่ในขณะนั้นเป็นช่องทางแคบ ๆ ประมาณเมตรครึ่งและเพดานสูงเพียง ๑ เมตร ที่เห็นแล้วขนลุกคือตามผนังและเพดานถ้ำมีเศษไม้และโคลนติดอยู่ นั่นหมายถึงว่าระดับน้ำสูงสุดของจุดนี้คือมิดเพดานถ้ำ ดีนเตือนให้ระวังตัว เราอยู่ห่างจากปากถ้ำเกือบ ๑ กิโลเมตร และเป็นกิโลเมตรที่ส่วนใหญ่ไม่สามารถเดินเท้าได้ ต้องปีนขึ้นไปตามก้อนหิน ถ้าหนีออกจากถ้ำคงไม่ทันแน่ ทางเดียวคือเราต้องรีบไปจากจุดนี้และหาที่สูงน้ำท่วมไม่ถึง ขณะวิ่งหาที่ปลอดภัย เราได้ยินเสียงคล้ายคนมารัวกลองอยู่ในถ้ำ เสียงของมันค่อย ๆ ชัดเจนยิ่งขึ้น และคำรามก้องเหมือนฟ้าร้อง ทุกทีผมจะคุยกับดีนด้วยภาษาไทย เพราะตอนนั้นภาษาไทยของเขา "แข็งแรง" แล้ว ทว่าเวลานั้นเขาส่งภาษาอังกฤษดังลั่น "Come here now" เราไปถึงบริเวณซึ่งเป็นที่กว้างพอประมาณ มีที่นั่งพักในระดับสูงพอสำหรับทุกคน พวกเราปีนขึ้นไปและชั่วไม่ถึง ๕ นาที ระดับน้ำสูงขึ้นอย่างทันทีทันใด ฝนตกที่อาจจะดูไม่รุนแรงนักที่ข้างนอก แต่จะส่งผลรุนแรงต่อลำน้ำในถ้ำ เหมือนการเอาน้ำในถ้วยไปกรอกใส่ในหลอดกาแฟ ทั้งระดับน้ำและความเร็วของน้ำจะเพิ่มเป็นทวีคูณเมื่อลำน้ำถูกบีบเข้าสู่ที่แคบ ๆ น้ำที่ไหลซู่ ๆ อย่างน้ำตกก่อนหน้านี้ บัดนี้หายไปกลายเป็นลำน้ำขนาดใหญ่สีน้ำตาลเข้มที่โกรธเกรี้ยวพัดหอบเอาเศษไม้ดินทรายเข้ามา พวกเราทำได้อย่างเดียวคือนั่งรอ โดยปิดไฟทุกดวงเพื่อสงวนพลังงานไว้ใช้ยามจำเป็น และภาวนาให้ฝนข้างนอกหยุดตก ความมืด ชื้น หนาวเย็นและความหิวมาเยือนเราพร้อม ๆ กัน ตั้งแต่ห้าโมงเย็นจนสี่ทุ่ม สายน้ำที่บ้าคลั่งค่อย ๆ สงบลงเหลือทิ้งไว้แต่เศษไม้และดินโคลนสีแดงเต็มพื้นและผนังถ้ำ ผมรู้ชัดจากเหตุการณ์วันนั้นว่า การลื่นล้มบาดเจ็บหรืออุบัติเหตุอื่นภายในถ้ำเกิดขึ้นไม่ยาก และนักสำรวจควรต้องระวังอย่างที่สุด คิดดูเถอะว่าถ้าต้องนำคนแขนขาหักออกมาจากถ้ำลึก ต้องว่ายน้ำ เอาขึ้นจากเหว ฯลฯ จะยากลำบากสักเพียงใด เราสามารถป้องกันสิ่งเหล่านี้ได้ โดยการระมัดระวัง สวมอุปกรณ์ป้องกัน รวมทั้งการประเมินความสามารถของตนเองและทีมว่าจะไปได้มากน้อยขนาดไหน หากทีมไม่พร้อมจะไม่เสี่ยงโดยเด็ดขาด ทุกคนจะกลับออกมาเตรียมตัว ฝึกหัด เตรียมอุปกรณ์และแผนสำหรับการเข้าสำรวจในครั้งต่อไป บางครั้งนักสำรวจถ้ำนำกีฬาดำน้ำมาผนวกกับการสำรวจ ทำให้สามารถท่องเข้าไปยังอาณาจักรที่ลึกเข้าไป นั่นคือการสำรวจถ้ำใต้น้ำ ถือว่าเป็นศาสตร์ที่อันตรายที่สุด หลาย ๆ ถ้ำที่เราสำรวจจะไปสุดที่แอ่งน้ำ (sump) น้ำทั้งหมดจะมุดหายลงไปในอุโมงค์ที่มีน้ำเต็ม หรือถ้ำที่อยู่ตามเกาะในทะเล ดังนั้นการจะเข้าไปสำรวจจะต้องมีการใช้อุปกรณ์พิเศษช่วย ผู้ที่เป็นนักสำรวจถ้ำใต้น้ำที่เก่งต้องมีประสบการณ์การสำรวจถ้ำมาก ประกอบกับมีทักษะการดำน้ำที่เชี่ยวชาญจึงสามารถท่องไปในโลกใต้ดินและใต้น้ำได้ดี เพราะต้องพบกับตะกอนโคลนที่อยู่ตามพื้นถ้ำที่พร้อมจะฟุ้งกระจายได้ตลอดเวลา ช่องทางแคบ ๆ และกระแสน้ำที่รุนแรงที่อัดผ่านช่องเล็ก ๆ มิหนำซ้ำเวลาในการสำรวจจะถูกจำกัดโดยออกซิเจนในถัง โขดหิน เพดานถ้ำสามารถทำให้เกิดความเสียหายกับอุปกรณ์ได้ตลอดเวลา |
||||
สัตว์มีพิษตามปรกติในถ้ำลึก ๆ มักไม่ค่อยพบสัตว์มีพิษ พวกมันอยู่ในที่ที่มืดสนิทไม่ได้ เพราะไม่มีอาหาร เราอาจพบงูบางชนิดอยู่ในถ้ำลึก ๆ เป็นงูที่หากินในถ้ำจริง ๆ กินค้างคาว เช่น งูกาบหมากหางนิล (cave dwelling snake) แต่งูประเภทนี้ไม่อันตรายสำหรับคน ส่วนงูชนิดอื่น ๆ จะอาศัยอยู่บริเวณปากถ้ำที่พอมีแสงสว่างส่องถึง สัตว์จำพวกงูมักชอบที่เย็นและอยู่ตามซอกหิน ดังนั้นก่อนที่จะเดิน มุด หรือคลานเข้าถ้ำจะต้องตรวจดูให้ถ้วนถี่ก่อน |
|||||
 |
ก้าวย่างเพื่อหยุดยั้งความเปลี่ยนแปลง
ทุกวันนี้ไม่เพียงแต่ถ้ำเท่านั้นที่รอการค้นพบ สำรวจ ศึกษา และอนุรักษ์ จากนักสำรวจ นักวิชาการในแขนงต่าง ๆ พื้นที่คาร์สต์ทั้งหมดในประเทศไทยเองก็ต้องการการสำรวจและอนุรักษ์ เนื่องจากมันมีความสัมพันธ์อย่างมากต่อการคงอยู่ของถ้ำในประเทศไทย |
||||
|
การวิจัยนั้นต้องแข่งขันกับปริมาณความต้องการใช้ถ้ำเพื่อสนองตอบกระแสการท่องเที่ยว กับความเสื่อมโทรมเนื่องจากขยะจากการท่องเที่ยว การขีดเขียนตามผนังถ้ำ การติดตั้งไฟและอุปกรณ์ส่องสว่างถาวร โดยมิได้พิจารณาสภาพสมดุลของอุณหภูมิ ความชื้นและการหมุนเวียนของอากาศภายในถ้ำ การจับต้องหินงอกหินย้อย ทางเดินบนพื้นถ้ำที่ไม่มีการกำหนดเส้นทางที่แน่นอน และการสร้างสิ่งอำนวยความสะดวกถาวรภายในถ้ำ ล้วนแต่ส่งผลกระทบต่อความสมดุล และทำให้ถ้ำเสื่อมโทรมลงอย่างรวดเร็ว ถิ่นที่อยู่อาศัยของสัตว์ถ้ำจะมีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร สัตว์ถ้ำชนิดพิเศษจะสูญพันธุ์ไปหรือไม่ จะเกิดอะไรขึ้นกับสมดุลของระบบนิเวศห่วงโซ่อาหารภายในถ้ำ เมื่อถูกรุกรานจากภายนอก การฟื้นสภาพของถ้ำจะใช้เวลานานสักเท่าใด หากถ้ำที่เปิดใช้ไปแล้วเสื่อมโทรมจนไม่มีใครสนใจเข้าชม ควรบุกเบิกถ้ำใหม่เพื่อดึงดูดกิจกรรมประเภทนี้อีกกระนั้นหรือ เหล่านี้เป็นคำถามที่เราต้องตอบ ตราบใดที่ยังขาดความเข้าใจที่ถูกต้องถึงคุณค่า ความเปราะบางของถ้ำ ขาดการควบคุมและวางแผนการเปิดใช้ถ้ำอย่างรอบด้าน อนาคตของทรัพยากรถ้ำของเราคงเหลือเพียงแค่รายงานการสำรวจว่า มีการค้นพบปลาชนิดใหม่ของโลก แต่ได้สูญพันธุ์ไปแล้วในชั่วไม่กี่ปีหลังการเปิดถ้ำ |
|||||
 |
ถ้ำคือผลจากกลไกของธรรมชาติ
เมื่อน้ำฝนที่ตกลงมารวมตัวกับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศจึงมีสภาพเป็นกรดอ่อน ๆ หรือที่เราเรียกกันว่า กรดคาร์บอนิก มีคุณสมบัติสามารถละลายหินปูนหรือหินที่อยู่ในกลุ่มแคลคาร์เรียสได้ดี
เมื่อน้ำฝนซึมผ่านลงใต้ดิน จะได้รับการเติมคาร์บอนไดออกไซด์ จากกิจกรรมย่อยสลายซากพืชซากสัตว์ของจุลินทรีย์เล็ก ๆ ในดิน น้ำเหล่านั้นไหลลงไปรวมกันเกิดเป็นน้ำใต้ดิน รอการไหลซึมลงตามรอยแยกของหินปูนและทำการละลายหินปูนจนเกิดเป็นโพรงถ้ำขยายใหญ่ขึ้นเรื่อย ๆ ในทุกทิศทาง เมื่อระดับน้ำใต้ดินลดลงทำให้เกิดช่องว่างภายในถ้ำ ระดับน้ำใต้ดินจะมีการเปลี่ยนแปลงตลอดปี จึงเป็นการเริ่มกระบวนการพัฒนาของโถงถ้ำ ตามกระบวนการกษัยการ (erosion) ควบคู่กับกระบวนการละลาย (solution) พัดพาตะกอนขนาดเล็กขัดสีพื้นถ้ำและผนังถ้ำทำให้ระดับพื้นถ้ำต่ำลงเรื่อย ๆ ในขณะเดียวกัน น้ำที่ซึมมาตามรอยแตกของหินจากเพดานถ้ำและผนังถ้ำก็มีการสะสมตัวของตะกอนหินปูน
อันเนื่องจากน้ำใต้ดินซึ่งมีส่วนผสมของสารละลายแคลเซียมคาร์บอเนต ตกตะกอนจับตัวกันอีกครั้งเกิดเป็นรูปทรงที่แปลกตา ที่เรารู้จักกันดีในชื่อ หินงอกหินย้อย (speleothems) รูปลักษณะของมันจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับสถานที่ กระบวนการเกิด ความเหมาะสมของสภาพแวดล้อมบริเวณต่าง ๆ ภายในถ้ำ |
||||
 |
กฎของนักสำรวจถ้ำ
การสำรวจถ้ำทุกครั้งของนักสำรวจถ้ำทั่วทุกมุมโลกจะยึดถือในกฎเกณฑ์การสำรวจเดียวกัน คือ |