วันมาฆบูชา (Magha Puja) เป็นวันสำคัญทางพุทธศาสนา ชื่อวันหมายถึงการบูชาวันเพ็ญในเดือนสาม(มาฆะ) ตามปฏิทินจันทรคติของไทย หรือ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3 ซึ่งมักตรงกับช่วงเดือนกุมภาพันธ์ของปฏิทินสากล นับเป็นประเพณีที่จัดขึ้นในประเทศไทย, กัมพูชา, ลาว และศรีลังกา กิจกรรมที่พุทธศาสนิกชนพึงในวันนี้คือการทำบุญ ตักบาตรในตอนเช้า หรือจัดหาอาหารคาวหวานไปทำบุญฟังเทศน์ที่วัด ในตอนกลางคืนจะพากันนำดอกไม้ ธูปเทียนเพื่อทำพิธีเวียนเทียนที่วัดรอบพระอุโบสถ
วันนี้ได้รับการยกให้มีความสำคัญจากเหตุการณ์สำคัญสมัยพุทธกาล ภายหลังจากพระพุทธเจ้าตรัสรู้ได้ 9 เดือน และเสด็จมาประทับยังวัดเวฬุวัน แคว้นมคธ ได้เกิดเหตุการณ์สำคัญ 4 อย่างในวันเดียวกันดังที่เรียกกันว่า จาตุรงคสันนิบาต(การประชุมพร้อมกันแห่งองค์สี่) นั่นคือ
- เป็นวันเพ็ญ เดือนสาม หรือวันที่พระจันทร์เต็มดวง
- พระภิกษุสงฆ์จำนวน 1,250 รูปที่ได้ออกไปเผยแพร่พระพุทธศาสนาตามแว่นแคว้นต่างๆ ต่างมาประชุมยังวัดเวฬุวันพร้อมกันโดยมิได้นัดหมาย
- พระภิกษุสงฆ์ทั้งหมดเป็น “เอหิภิกขุอุปสัมปทา” อันหมายถึงผู้ได้รับการอุปสมบทจากพระพุทธเจ้าโดยตรง
- พระภิกษุทั้งหมดที่มานั้นล้วนสำเร็จเป็นพระอรหันต์ทุกองค์
โอกาสดังกล่าวพระพุทธเจ้าจึงได้แสดงโอวาทปาติโมกข์ ซึ่งเป็นหลักคำสอนสำคัญทางพระพุทธศาสนา อันได้แก่ หลักการ 3 คือ การทำความดี ละเว้นความชั่วและ ทำจิตให้ผ่องใส กับ อุดมการณ์ 4 อันได้แก่ ความอดทน ความไม่เบียดเบียน ความสงบ และนิพพาน
สำหรับในประเทศไทยได้เริ่มมีการประกอบพิธีในวันมาฆบูชาสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 พระราชพิธีบำเพ็ญกุศลเป็นการภายใน ก่อนที่ภายหลังจะนิยมนำพิธีนี้ไปปฏิบัติสืบต่อมาจนถึงปัจจุบัน
