เรื่อง : สุเจน กรรพฤทธิ์
“หมุดคณะราษฎร” ที่เป็นข่าวว่าหายไปโดยมีหมุดใหม่มาแทนนั้น ถือเป็น “หลักฐานทางประวัติศาสตร์” ที่เกี่ยวข้องอย่างลึกซึ้งกับ “ประวัติศาสตร์การเมืองไทย”
หมุดนี้ถูกฝังลงบนลานพระบรมรูปทรงม้าในวันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๙ ในสมัยที่พระยาพหลฯ พลพยุหเสนา หนึ่งในแกนนำคณะราษฎรเป็นนายกรัฐมนตรี
โดยนายกฯ ได้กล่าวสุนทรพจน์กับเพื่อนร่วมก่อการที่ร่วมเป็นร่วมตายเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบอบประชาธิปไตยว่าอาจหลงลืมพื้นที่สำคัญอันเป็น “ที่ก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญแห่งราชอาญาจักรสยาม ซึ่งถือกันว่าเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และเปนมิ่งขวัญของประชาชาติไทย”
โดย “ความประสงค์อย่างบริสุทธิ์จริงใจของเรานี้ ได้รับความนิยมเลื่อมใสของอาณาประชาราษฎร ตลอดทั้งได้รับพระบรมราชานุมัติของพระมหากษัตริย์”
นายกฯ ได้กล่าวต่อไปว่าเพื่อเป็นอนุสรณ์จึงปรารภกับรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยในการทำหมุดซึ่ง “ทำด้วยโลหะสำฤทธิ์ และจะได้ประดิษฐานไว้ณจุดที่ข้าพเจ้า ผู้ได้รับแต่งตั้งแลมอบหมายจากพวกพี่น้องผู้ร่วมก่อการณ์ทั้งหลายให้เปนผู้นำ และได้ยืนกล่าวประกาศอิสสระเสรี…”
และระบุว่าหมุดนี้เรียกว่า “หมุดก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญ” จากนั้นปิดท้ายด้วยการกล่าวถึงเจตนารมย์ว่า “ข้าพเจ้าขอถือโอกาสวางหมุดก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญณที่นี้ ขอให้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม จงสถิตย์เสถียรอยู่คู่กับประเทศชาติชั่วกัลปาวสาน เทอญ”
หมายเหตุ : หมุดคณะราษฎรที่สารคดีนำมาเล่าในครั้งนี้เป็น “หมุดตัวแรก”
โดยหลังจากนั้นมีการรื้อถอน / นำกลับมาใส่ / ทำจำลอง ฯลฯ เป็นระยะ
(โดยจะยังไม่กล่าวรายละเอียดในที่นี้) หมุดที่หายไปในเหตุการณ์ครั้งล่าสุดน่าจะเป็น
“หมุดจำลอง” ที่นำมาฝังแทนของจริง
เอกสารประกอบการเขียน – หนังสือพิมพ์ประชาชาติ , ๑๒ ธันวาคม ๒๔๗๙
