วิชาสารคดี ๑๐๑
ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
ภาพ : ภานุพงศ์ เขินอำนวย
งานเขียนสารคดีเรื่อง “ตามรอยกลิ่นจาก” ของ ภานุพงษ์ เขินอำนวย นักเขียนเยาวชนจากค่ายบางจาก รุ่นที่ ๕ เปิดเรื่องมาดังนี้
สวัสดีฉันชื่อแต้ม ฉันอาศัยอยู่ที่บางกระเจ้า จังหวัดสมุทรปราการ ทุกคนแถวนี้ต่างรู้จักเราดี เส้นทางเดินริมน้ำนั้นเป็นทางที่ฉันเดินอยู่บ่อยๆ มันมีต้นไม้สีเขียวๆ ใบยาวๆ เต็มไปหมด
ในขณะที่เดินอยู่ก็ต้องหยุดชะงักกับบ้านหลังหนึ่ง
“กลิ่นนี้! ทำไมมันหอมชวนหลงใหลเหลือเกิน”
ฉันได้แอบเข้าไปดูและได้เห็นชาวบ้านกำลังปิ้งขนมจากอยู่กลิ่นมันยิ่งหอมขึ้นเรื่อยๆ เมื่อฉันได้เดินเข้าไปใกล้เตาปิ้ง ขนมเหนียวๆ เนื้อดำๆ มีกลิ่นหอมจางๆ ของใบจาก ทำให้ขนมดูน่ากินเข้าไปอีก
ผู้เขียนพาเราไปเห็นเหตุการณ์ เห็นรูป รส กลิ่น
ครบรสงานเขียน
ผู้เขียนเล่าต่อ
“ไอ้แต้ม!! ออกไปเดี๋ยวนี้เลยนะ” ชาวบ้านไล่ฉันออกจากบ้านหลังนั้น มันน่าเสียดายจริงๆ มีโอกาสได้ดมกลิ่นนี้เพียงแป๊บเดียว ถ้าฉันตัดใบไม้แบบพวกชาวบ้านได้ก็คงจะดี
ฉันเดินต่อไปเรื่อยๆ และก็ได้พบกับคุณลุงกำลังเย็บตับจากอยู่ศาลาริมน้ำ ฉันย่องๆ เข้าไปนอนเล่นดมกลิ่นของใบจาก คุณลุงแลสนุกและเพลิดเพลินกับมันเช่นเดียวกับฉันเลยที่นอนดูและก็ได้ดมกลิ่นของใบจากไปด้วย แค่นี้ก็มีความสุขแล้ว
ฉัน /หรือ เจ้าแต้ม ในเรื่องดูยิ่งแปลกๆ
“นายทุนพยายามจะมาตั้งโรงงานที่นี่” ฉันได้ยินคุณลุงสุกิจ พลับจ่าง พูดกับชาวบ้าน
ฉันกลัวมันจะเกิดขึ้นกับพื้นที่ตรงนี้จริงๆ ถ้าวันนั้นมาถึง จะเหลือต้นจากสักต้นให้ฉันได้ดมสักต้นไหมนะ
“เฮ้ย! นั่นไอ้เด่นเจ้าถิ่นมาแล้ว” สี่ขาของฉันที่กำลังเดินแบบสบายก็กลายเป็นวิ่งปรู๊ด
เป็นงานเขียนฝึกมือชิ้นแรกของนักเขียนใหม่จากค่ายบางจากฯ ครั้งที่ ๕ เมื่อปลายปีที่ผ่านมา
ผู้เขียน (ภาณุพงศ์ เขินอำนวย) มาปรึกษาว่างานเขียนสารคดีใช้มุมมองคนอื่นเล่าเรื่องได้ไหม
เขาอยากเล่าเรื่องวิถีของคนที่อยู่กับ (ต้น) จาก ผ่านมุมมองหมา-ทำได้ไหม?
ผมยุส่งว่า-ได้
เขาทำออกมาอย่างที่เห็น
ผิดหรือถูก รอนักวิชาการวรรณกรรมมาชี้แนะ
แต่ผมแนะนำน้องไปตามประสบการณ์และความความเข้าใจของตนว่า งานสารคดีมีข้อจำเพาะอยู่ที่ “เนื้อหา” ที่ต้องยึดกุมอยู่กับข้อเท็จจริง เป็นเรื่องไม่แต่ง (non fiction)
ส่วนมุมมอง ผู้เล่าเรื่อง การลำดับเรื่อง ฯลฯ เป็น “วิธีการน้ำเสนอ” ที่ผู้เขียนสามารถออกแบบสร้างสรรค์ได้อย่างไม่จำกัด และไม่การวรรณกรรมกลุ่มเรื่องแต่ง (fiction)
เส้นแบ่งสำคัญของงานสารคดี ต้องไม่บิดเบือนเพิ่มเติมเสริมแต่งเรื่องราวตามใจผู้เขียน เพราะเมื่อใดที่ทำเช่นนั้น งานดังกล่าวจะล่วงเข้าสู่พรมแดนของเรื่องแต่ง
มีตัวอย่างมาให้ดูในสัปดาห์หน้า
