เก็บตกจากลงพื้นที่
บางเรื่องที่ไม่ได้เขียนลงสารคดี…จากการลงพื้นที่ภาคสนาม
เทศกาลลอยกระทงได้รับความนิยมจากคนไทยไม่น้อยไปกว่าเทศกาลวันวาเลนไทน์ ปีใหม่ หรือสงกรานต์ (ภาพ : ฐิติพันธ์ พัฒนมงคล)
วันเพ็ญเดือน ๑๒ ของทุกปี น่าจะเป็นหนึ่งในวันสำคัญที่คนไทยหลายคนเฝ้ารอ ไม่น้อยไปกว่าเทศกาลวาเลนไทน์ วันปีใหม่ หรือสงกรานต์ วันที่พระจันทร์เต็มดวงส่งท้ายฝนเตรียมต้อนรับลมหนาว คือวันเทศกาลลอยกระทง
เชื่อกันว่าการลอยกระทงมีจุดเริ่มต้นเพื่อขอขมาแหล่งน้ำ หลังจากอาศัยน้ำในแม่น้ำ ลำคลอง หนอง บึง มายาวนานตลอดทั้งปี เมื่อถึงเวลาที่น้ำไหลนองเต็มตลิ่ง แหล่งน้ำเก็บสะสมน้ำมาจนเต็มอิ่มตลอดช่วงฤดูฝน ผู้คนในภูมิภาคแถบนี้ก็ถือโอกาสระลึกถึงพระคุณ รวมทั้งขอขมาแหล่งน้ำ
แต่สำหรับสถานการณ์ในทุกวันนี้ น่าคิดว่าประเพณีลอยกระทงจะยังเป็นไปเพื่อขอโทษขอโพยหรือซ้ำเติมแหล่งน้ำให้ยิ่งบอบช้ำกันแน่
หลังจากที่ต้องรองรับขยะจากบ้านเรือน รองรับของเสีย สารเคมีจากภาคการเกษตรและอุตสาหกรรม วันลอยกระทงน่าจะเป็นหนึ่งในวันที่แม่น้ำต้องรองรับขยะจากมนุษย์มากที่สุดในรอบปี แม้ตัวกระทงทุกวันนี้จะได้รับการรณรงค์ให้ทำจากต้นกล้วยซึ่งเป็นวัสดุธรรมชาติ แต่ก็ถือเป็นขยะที่ต้องนำไปกำจัด
มิพักต้องเอ่ยถึงเศษขยะ เศษพลาสติก ที่ปะปนมากับกระทงในรูปของริบบิ้น ไส้แม็กซ์ กากเพชร หรือแม้แต่เหรียญบาท เหรียญห้าบาท
ใต้สะพานพระปิ่นเกล้า แม่น้ำเจ้าพระยา เป็นอีกสถานที่ยอดนิยมในการลอยกระทง (ภาพ : เฟสบุคสำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร)
กระทงที่นำมาลอยมีอายุอยู่ในน้ำแค่ไม่กี่ชั่วโมงเท่านั้น เมื่อเราเดินทางกลับ เจ้าหน้าที่หน่วยงานราชการจะกระจายกำลังกันออกตระเวนเก็บกระทง (ภาพ : เฟสบุคฝ่ายรักษาความสะอาดฯ สำนักงานเขตห้วยขวาง)
เมื่อคืนวันลอยกระทง ๓ ตุลาคม ๒๕๖๐ ที่ผ่านมา ทางกรุงเทพมหานครได้เปิดให้มีการลอยกระทงตามแม่น้ำ ลำคลอง รวมถึงในสวนสาธารณะ ๓๐ แห่ง แต่ละแห่งได้รับความนิยมอย่างล้นหลาม กระตุ้นเศรษฐกิจของพ่อค้าแม่ค้าที่ออกมาทำกระทงขาย ขายอาหาร ขายน้ำ
หลังจากผู้คนที่ออกมาลอยกระทงเดินทางกลับ สำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานครได้ระดมเจ้าหน้าตระเวนเวนเก็บกระทงในสวนสาธารณะ รวมทั้งแม่น้ำเจ้าพระยาและลำคลองสายต่างๆ เพื่อให้เสร็จสิ้นในเวลา ๕.๐๐ น. ของวันรุ่งขึ้น
ผลปรากฏว่าปีนี้เจ้าหน้าที่สามารถเก็บกระทงได้ถึง ๘๑๑,๙๔๕ ใบ ส่วนใหญ่ทำจากวัสดุธรรมชาติและวัสดุที่ย่อยสลายได้ จำนวน ๗๖๐,๐๑๙ ใบ คิดเป็นร้อยละ ๙๓.๖ มีกระทงที่ทำจากโฟม จำนวน ๕๑,๙๒๖ ใบ คิดเป็นร้อยละ ๖.๔
ยอดรวมของกระทงที่จัดเก็บได้ในปีนี้เพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้าคือปี ๒๕๕๙ ถึง ๑๕๐,๐๑๐ ใบ คิดเป็นร้อยละ ๒๒.๗ โดยมีสัดส่วนของกระทงที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ กับกระทงโฟมไล่เลี่ยกัน
เขตที่นับปริมาณกระทงได้มากที่สุด คือ เขตลาดกระบัง เขตคลองเตย และเขตบางเขน ตามลำดับ ส่วนเขตที่นับปริมาณกระทงได้น้อยที่สุด คือ เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย
สำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร รายงานอีกว่าสำหรับกระทงที่ถูกจัดเก็บขึ้นมา หลังนับจำนวนเพื่อเก็บสถิติแล้วเจ้าหน้าที่จะดำเนินการคัดแยกตั้งแต่ต้นทาง จากนั้นจะนำกระทงจากวัสดุธรรมชาติและย่อยสลายง่ายส่งไปยังโรงงานผลิตปุ๋ยอินทรีย์ที่โรงงานขยะหนองแขม ส่วนกระทงโฟมและวัสดุที่ย่อยสลายยากจะถูกนำไปทำลายโดยการฝังกลบเพื่อรอการย่อยสลายต่อไป
ตัวเลขกระทงแปดแสนกว่าใบเป็นตัวเลขเฉพาะในเขตกระเทพมหานครเท่านั้น ซึ่งแน่นอนว่าเจ้าหน้าที่คงไม่สามารถตามเก็บกระทงได้ทุกใบแน่ น่าคิดว่าหากนำไปรวมกับจำนวนกระทงทั่วประเทศที่ถูกปล่อยลงสู่แหล่งน้ำจะมีมากมายสักแค่ไหน มีกระทงกี่ใบที่ถูกปล่อยทิ้งไว้ให้ย่อยสลายเองตามธรรมชาติในแหล่งน้ำ
ส่วนใหญ่เจ้าหน้าที่จะออกเก็บกระทงตั้งแต่ค่ำ หลังประชาชนเดินทางกลับ เพื่อให้เสร็จก่อนตีห้าของวันถัดไป ช่วยชุบชีวิตแหล่งน้ำให้กลับมาสะอาดเท่าที่จะทำได้ (ภาพ : เฟสบุคฝ่ายรักษาความสะอาดฯ สำนักงานเขตห้วยขวาง)
ถึงแม้กระทงส่วนใหญ่จะทำจากวัสดุที่ย่อยสลายได้ แต่ก็ถือเป็นขยะที่ต้องนำไปกำจัด ภายในกระทงยังอาจมีเศษขยะ เช่น ริบบิ้น ไส้แม็กซ์ กากเพชร เหรียญบาท (ภาพ : เฟสบุคสายชล คือความสุขนิรันดร์)
กรมอนามัยระบุว่า ถึงแม้กระทงส่วนใหญ่จะทำจากวัสดุที่ย่อยสลายได้ แต่ก็ถือเป็นขยะที่ต้องนำไปกำจัด โดยเฉพาะกระทงที่ลอยอยู่ในเขตเมือง
จากการทำงานของเจ้าหน้าที่สำนักสิ่งแวดล้อมที่ออกเก็บกระทง จะเห็นว่าถ้าเป็นในเขตเมือง กระทงที่เราซื้อมาลอยจะมีอายุในการลอยอยู่ในน้ำแค่ไม่กี่ชั่วโมงเท่านั้น ไม่กี่ชั่วโมงหลังเราเดินทางกลับ เจ้าหน้าที่ของหน่วยงานราชการจะกระจายกำลังกันออกตระเวนเก็บกระทงที่ค้างเติ่งอยู่ตามริมฝั่ง คันกั้น ส่วนน้อยเท่านั้นเองที่จะไหลไปจนออกทะเล
เจ้าหน้าที่ผู้แข็งขันอาจจะยินดีให้บริการประชาชน ออกเก็บขยะกระทงตั้งแต่ค่ำมืดเพื่อชุบชีวิตแหล่งน้ำให้กลับมาสะอาดราวกับไม่มีอะไรเกิดขึ้นในเช้าวันใหม่ พวกเขาอาจจะเต็มใจปฏิบัติตามคำสั่งที่ได้รับมอบหมายเพื่อความสุขของนักท่องเที่ยว เพื่อผู้คนที่เฝ้ารอเทศกาลนี้มาทั้งปี ส่วนหนึ่งอาจจะไม่ได้บ่นอะไร แม้แต่เจ้าหน้าที่เองก็อาจจะอยากลอยกระทงเหมือนกัน
แต่แม่น้ำไม่มีสิทธิเลือก
หลังจากต้องรองรับของเสีย สิ่งปฏิกูลมาตลอดทั้งปี ถึงวันลอยกระทงเรายังทำร้ายแม่น้ำอีก ขณะที่แม่น้ำเหมือนกับจะต้องก้มหน้าทำหน้าที่แม่น้ำของตัวเองต่อไป
ที่ผ่านมาเคยมีความพยายามเสนอวิธีการลอยกระทงที่เหมือนพบกันครึ่งทาง ให้ประเพณีที่มีมาแต่โบร่ำโบราณได้รับการสืบสาน ผู้คนได้สนุกสนานกับเทศกาลวันลอยกระทง โดยที่แหล่งน้ำไม่ต้องรับภาระหนักจนเกินไป กล่าวคือกรมอนามัยเสนอให้ใช้กระทงใบเดียวลอยร่วมกัน ใช้กระทงใบเล็กๆ ทำจากวัสดุย่อยสลายง่าย วัสดุที่ใช้ไม่หลากหลายเพื่อง่ายต่อการคัดแยก หรือกระทั่งลอยกระทงออนไลน์ในอินเตอร์เน็ต
แต่น่าจะยังไม่ใครออกมาพูดตรงๆ ถึงวิธีที่เหมาะสมสำหรับการขอขมาแม่น้ำ
บางทีสิ่งที่เราควรทำมากกว่าลอยกระทงในคืนวันเพ็ญเพื่อขอขมา อาจเป็นการยกมือไหว้แม่น้ำ ๑ ครั้ง อธิษฐานจิตขอขมา
จากนั้นก็นั่งดูพระจันทร์ ชื่นชมความงามของสายน้ำ โดยไม่ต้องลอยกระทง
หมายเหตุ : เก็บตกจากเทศกาลลอยกระทง ๓ พฤศจิกายน ๒๕๖๐
