แม่ย่านาง
ผีสางเทวดา เกร็ดเรื่องราวความเชื่อผีสาง เทวดา ในวัฒนธรรมไทยแต่อดีต
ในความเชื่อของคนโบราณ ต้นไม้ใหญ่คือที่อาศัยของรุกขเทวดา คนจะตัดฟันต้นไม้ใหญ่จึงต้องบวงสรวงกันก่อนเพื่อขออนุญาต และไม่ให้ใครก็ตามที่อาศัยอยู่ในนั้นมาทำอันตรายแก่ตน อย่างที่มีเรื่องเล่ากันมาว่าเมื่อครั้งสร้างทางรถไฟสายเหนือสมัยรัชกาลที่ ๕ แนวทางพุ่งเข้าหาต้นไม้ใหญ่มหึมาอย่างที่ไม่เคยมีใครเห็นมาก่อน กุลีคนงานไม่มีใครกล้าไปแตะต้องเพราะกลัวภูตผีปีศาจ ร้อนถึงนายช่างใหญ่ต้อง “แก้เกม” ด้วยการเอากระดาษที่มีหัวเป็นตราแผ่นดิน (บางคนว่าตราครุฑ) ไปตอกติดกับต้นไม้ใหญ่นั้น แล้วประกาศดังๆ ให้เทพยดาอารักษ์ที่สิงสถิตอยู่ในนั้นรับรู้ ว่าแผ่นดินสยามทั้งหมดเป็นของ “พระเจ้าแผ่นดิน” บัดนี้มีพระบรมราชโองการให้สร้างทางรถไฟ ต้องตัดต้นไม้นี้ลง จึงขอให้ผีสางเทวดาที่อาศัยอยู่ ณ ที่นี้ จงหลีกลี้ไปหาที่อยู่ใหม่เสียก่อนเถิด ดังนี้เป็นต้น
ไม่ใช่แต่ต้นไม้ใหญ่เท่านั้น แม้แต่ไม้ล้มลุกบางอย่างก็เชื่อว่ามีวิญญาณด้วย เช่นต้นกล้วยตานี ที่ว่ากันว่ามี “ผีนางตานี” เป็นผู้หญิงนุ่งห่มผ้าเขียว สิงสู่อยู่ในนั้น และอาจเดินออกมาให้เห็นเป็นครั้งคราวในยามโพล้เพล้
แต่ที่ถือกันว่า “เฮี้ยน” จัดจริงๆ ก็คือผีที่อยู่ในต้นไม้ใหญ่บางชนิด เช่นไม้ตะเคียน
ไม้เหล่านี้ เมื่อตัดฟันชักลากออกมาแปรรูป เช่นทำเป็นเสาเรือนแล้ว บางทีก็ยังมีการ “ตกน้ำมัน” คือมีน้ำมันซึมมาจากเนื้อไม้ ถือกันว่าเป็นเรื่องที่ต้องบูชาเซ่นไหว้ ปิดทอง ผูกผ้าสีๆ ถ้าทำเช่นนั้นแล้ว ก็อาจกลับร้ายกลายดี เป็นศิริมงคลแก่ผู้อยู่อาศัยไปได้
เข้าใจว่าจากความเชื่อเรื่องวิญญาณในต้นไม้ใหญ่นี้เองที่คลี่คลายต่อมาเป็นคติเรื่อง “แม่ย่านาง”
ซึ่งน่าจะเริ่มต้นขึ้นจากในเรือก่อน
เพราะเมื่อโค่นตัดไม้มาขุดทำเรือ คนที่เชื่อว่ามี “อะไรบางอย่าง” สิงสู่อยู่ในต้นไม้นั้น ก็คงคิดว่าผีหรือวิญญาณที่ว่า ต้องยังคงอยู่ในนั้น หรือติดตามมาด้วย จึงต้องเซ่นไหว้บวงสรวงกันอีก เพื่อให้วิญญาณในนั้นช่วยคุ้มครองการเดินทางให้แคล้วคลาดปลอดภัย
เช่นเดียวกับที่เราจะเห็นข่าวเมื่อมีการขุดพบเรือโบราณหรือเสาไม้เก่าจมน้ำฝังดินอยู่ แล้วมีคนไปขุดขึ้นมาตั้งศาล ก็เลยกลายเป็นศาลเจ้าแม่ไป เพื่อให้ผู้แสวงโชคลาภเอาแป้งเด็กมาลูบไล้ หวังจะเพ่งหา “เลขเด็ด” โดยแลกเปลี่ยนกับชุดไทยงามๆ
จากเรือไม้ เมื่อยานพาหนะหลักของสังคมกลายเป็นจักรกล เช่นรถยนต์ หลายคนก็ยังเชื่อว่ามีวิญญาณของ “แม่ย่านาง” สถิตอยู่ในรถยนต์นั้น จึงต้องตั้งพิธีขึ้นเซ่นไหว้บ้าง ทั้งที่รถยนต์นั้นก็ไม่ได้มีไม้ มีแต่เหล็กกับสายไฟและพลาสติกแล้ว
เมื่อไม่กี่วันมานี้ เห็นข่าวรถถังและเครื่องบินที่สั่งซื้อจากต่างประเทศเดินทางมาถึงเมืองไทย ทางกองทัพจัดแถลงข่าวอย่างใหญ่โต ก็ยังเห็นในรูปข่าวว่ามีพวงมาลัยคล้องปลายปากกระบอกปืนใหญ่รถถัง และคล้องรับขวัญที่หัวเครื่องบินอยู่
ไม่รู้ว่ารถถัง Made in China หรือเครื่องบินรบ Made in South Korea จะต้องเซ่นไหว้ด้วยอะไรดี ถึงจะถูกใจ “แม่ย่านาง” ต่างประเทศเหล่านี้ ?
ขนมเปี๊ยะหรือเสี่ยวหลงเปา ? กิมจิหรือหมูกระทะ ?
ศรัณย์ ทองปาน
เกิดที่จังหวัดพระนคร ปัจจุบันเป็น “นนทบุเรี่ยน” และเป็นบรรณาธิการสร้างสรรค์ นิตยสาร สารคดี
