ชื่อ(เรื่อง)นั้นสำคัญไฉน
วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
คงไม่ใช่แต่งานสารคดี เรื่องแต่งก็คงไม่ต่างกัน ที่ต่างยอมรับว่าชื่อเรื่องว่าเป็นเสน่ห์อย่างแรกของงานเขียน
เป็นข้อที่ ๑ ใน ๔ ข้อโครงสร้างงานเขียน
ถ้าเทียบกับโครงสร้างบ้าน คงต้องเปรียบว่าเป็นประตูหน้าบ้านกระมัง
เป็นบานประตูที่หันหน้าหาผู้อ่านอย่างท้าทาย ว่าจะเปิดเข้าสู่ภายในหรือไม่
ชื่อเรื่องจึงเป็นข้อแรกที่ต้องใส่ใจให้ความสำคัญ
เป็นวรรคหนึ่ง หรือวลีเดียว เป็นจุดเล็กๆ สั้นๆ แต่มีผลยาวไกลไปถึงตัวเรื่อง ว่าจะได้รับความสนใจหรือเปิดอ่านเนื้อในหรือไม่
นักเขียนจึงต้องจริงจังตั้งใจกับการตั้งชื่อเรื่อง
มีสูตรการตั้งชื่อเรื่อง แต่ผมขอไม่ยกสูตรมาชวนท่องจำ เพียงแต่จะลองเอาวิธีการที่เคยใช้ มาแบ่งปันสู่กันเป็นแนวทางเบื้องต้น
- คิดชื่อเรื่องจากจังหวะคำ หรือจำนวนคำ อาจลองจาก ๓-๔ คำ
ก่อกองทราย ก่อนฟ้าสาง เข้าคลุกแมว บ้านดวงใจ ปูนปิดทอง ฟ้าบ่กั้น ม้าก้านกล้วย อยู่กับยาง ถกเขมร จีนจับใจ ที่เกิดเหตุ
วัยฝันวันเยาว์ น้ำใสใจจริง เพียงความเคลื่อนไหว เฝ้าไร่ไล่นก ระบำค้อนเคียว ฝ่าข้าความบ้า สนิมดอกไม้ อีสานบ้านเฮา
เพียงมีข้อคำนึงที่สำคัญว่า ชื่อเรื่องสารคดีนั้น อ่านชื่อเรื่องแล้วต้องให้พอรู้เนื้อหาว่าเป็นเรื่องอะไร
- ใช้ “จาก, สู่, ใน, ที่” ระบุพิกัด สถานที่ จุดหมาย ก็ดึงดูดความสนใจได้
บรูด้าที่บ่อนอก ศานติในเรือนใจ ไปเป็นเจ้าชายในแคว้นศัตรู ยังมีดอกไม้ในอรุณ เดียวดายใต้ภูเขาน้ำแข็ง รถเที่ยวสุดท้ายจากตองยี สัญจรสู่สาละวัน-ถนนธงชัย จดหมายจากปัตตานี
- ความขัดแย้งปลุกคนอ่านให้ตื่นเต้นได้เสมอ และจะเอาความขัดแย้งมาเป็นชื่อเรื่องก็ได้
ด้วยการใช้ “และ” มาเชื่อมประเด็นที่ขัดแย้งหรือเสริมส่งกัน
รุ่งอรุณหรือสนธยาของหมอยาและหมู่บ้านงูจงอาง หัวเราะและน้ำตาในทุ่งกุลาร้องไห้ สายน้ำและความทรงจำ สงครามและสันติภาพ
- เอากลุ่มคำมาเป็นชื่อเรื่อง
๖ ตุลา น้ำตา สาละวัน, ไร่ข้าว หนาวละอองฝน และทุ่งขุนเขา, สายน้ำ หมู่บ้าน ทางธาร และวิถีโลกป่า, ท้องทะเล ใต้ธรณี ความเค็มในตัวคน
- หยิบคำหลัก หรือชื่อหลัก มาเป็นชื่อเรื่องได้เลย เพียงแต่ใส่ “ : “ แล้วเพิ่มคำขยาย
Home School : โลกกว้างกวาห้องเรียน, แก่งคอย : ผู้คน ขุนเขา ใต้เงาหมอกควัน, พริก : เผ็ด สวย ดุ มีรอยยิ้มในคราบน้ำตา, พระไตรปิฎก : มีอะไรในตะกร้าทั้งสาม
เหล่านี้เป็นเคล็ดวิธีเบื้องต้นบางข้อ ในอีกหลายๆ ข้อ
และไม่มีหลักเกณฑ์ที่แน่นอนตายตัวว่าต้องตั้งชื่อก่อนหรือหลังเขียนเรื่อง บางทีชื่อเรื่องอาจแวบขึ้นในหัวเราตั้งแต่ตอนเก็บข้อมูลอยู่ในพื้นที่ก็ได้ หรือหากต้องมาคิดเฟ้นภายหลัง ก็ให้คำนึงถึงความสำคัญ ๒ ข้อ
อย่างแรกให้เป็นกลุ่มคำ หนึ่งประโยคหรือวลีเดียว สั้นกระชับ อ่านแล้วรู้ว่าเป็นเรื่องอะไร
และจะดียิ่งขึ้นหากชื่อเรื่องนั้นสละสลวย มีความสวยงามทางวรรณศิลป์ด้วย
ลองฝึกลองใช้ก็อาจได้ชื่อเรื่องสารคดีดีๆ
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
นักเขียนประจำกองบรรณาธิการ นิตยสาร สารคดี ที่มีผลงานตีพิมพ์ทั้งในนิตยสาร และตีพิมพ์รวมแล่มมากมาย อาทิ แผ่นดินนี้ที่อีกฟากเขา และแสงใต้ในเงามรสุม และ อีสานบ้านเฮา
