วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
ภาษาไทยมีสรรพนามหลากหลายให้เลือกใช้ แง่งามง่ายๆ เกิดขึ้นได้ทันทีเพียงแค่เรารู้จักเลือกสรรสรรพนามมาใช้ให้หลากหลาย
“…ลุงไม้ไทยร้านขายของชำ เมียชื่อไม้งาม ลูกชื่อไม้ดี ขายของมานับสิบปี ไม่เคยสักทีจะขายตัวขายใจ ก็เลยไม่รวย ได้แต่ขายกล้วยขายไข่ กะปิ ปลาร้า น้ำปลา พริกไทย ไม่ใกล้ไม่ไกลจากดิพาร์ทเมนต์สโตร์”
จากบทเพลง “ลุงไม้ไทย” ของ หงา คาราวาน หากนำเรื่องราวชีวิตของลุงไม้ไทยมาเล่าในแบบเรื่องเล่าร้อยแก้ว คงต้องเอ่ยชื่อลุงไม้ไทยหลายครั้ง
ลุงไม้ไทยเป็นเจ้าของร้านชำ / ลุงไม้ไทยมีเมียชื่อไม้งาม / ลูกลุงไม้ไทยชื่อไม้ดี / ลุงไม้ไทยขายของมานับสิบปีแต่ไม่เคยขายเสียง / ร้านชำของลุงไม้ไทยขายกล้วย ไข่ กะปิ ปลาร้า ฯลฯ
การออกชื่อตัวละคร หรือแหล่งข้อมูลซ้ำๆ ไม่ถึงกับเป็นข้อต้องห้ามหรือเป็นความผิดในงานเขียนสารคดี แต่จะให้ความรู้สึกรื่นรมย์และลื่นไหลในการอ่านมากกว่า หากผู้อ่านได้สนุกไปกับสรรพนามอันหลากหลายที่ผู้เขียนหลากคำนำมาใช้
เมื่อแนะนำลุงไม้ไทยให้ผู้อ่านรู้จักแล้ว การกล่าวถึงลุงไม้ไทยในครั้งต่อๆ ไป ผู้เขียนอาจใช้คำว่า ลุง แก เขา ชายเจ้าของร้านชำ สามีของไม้ดี พ่อไม้งาม ชายผู้ไม่เคยขายสิทธิ์ขายเสียง ฯลฯ แทนการเรียกชื่อลุงไม้ไทยซ้ำๆ
หากแหล่งข้อมูลเป็นผู้หญิงก็อาจแทนด้วยสรรพนามว่า เธอ นาง หล่อน แก หญิงสาว ผู้เป็น …
หรือกับแหล่งข้อมูลที่เป็นเด็ก ก็สามารถใช้แทนด้วยคำว่า เด็กชาย เด็กหญิง เด็กน้อย เจ้าหนู เจ้าเปี๊ยก …
เหล่านี้เป็นสรรพนามที่ใช้กับบุรุษที่ ๓
สรพนามบุรุษที่ ๒ ก็หลากไปได้หลายคำเช่นกัน คุณ แก สู เจ้า ใต้เท้า ท่าน …
เช่นเดียวกับการแทนตัวเอง สรรพนามบุรุษที่ ๑ ก็มีหลากหลายคำให้เลือกใช้ ฉัน กู ข้า กัน ข้าพเจ้า
เมื่อผู้เขียนรู้จักหยิบใช้คำสรรพนามได้อย่างหลากหลาย ผลที่เกิดขึ้นแน่คือเลี่ยงพ้นความจำเจจากการเรียกชื่อคนซ้ำๆ
การได้คิดหาคำมาหลากคำเพิ่มความท้าทายให้คนเขียนขวยขวานสรรคำ และผู้อ่านได้เจอคำใหม่ๆ ไม่ซ้ำคำซ้ำความ
เสน่ห์ง่ายๆ แม้แต่นักเขียนหัดใหม่ก็ทำได้หากได้ใส่ใจ
“ตอนผมติดทหาร แม่ผมร้องให้ เพราะไม่มีคนทำนา” อดีตทหารบกเหล่าปืนใหญ่ เล่าถึงช่วงอดีตและความภูมิใจครั้งหนึ่งในชีวิตลูกผู้ชายที่ได้รับใช้ชาติ และทางบ้านขาดเสาหลัก ลูกชายคนโตอย่างเขา จำต้องยอมทิ้งเกียรติภูมิไว้ในความทรงจำ ผันหน้ากลับเข้าสู่ผืนนา แต่ปัญหาฝนแล้งทำให้ต้องคิดหนัก
จาก Security Guard เกียรติยศไร้ดาว
(… วันวิสาข์ พิมโสดา นักเขียนค่ายสารคดี รุ่นที่ ๑๓)
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
นักเขียนประจำกองบรรณาธิการ นิตยสาร สารคดี ที่มีผลงานตีพิมพ์ทั้งในนิตยสาร และตีพิมพ์รวมแล่มมากมาย อาทิ แผ่นดินนี้ที่อีกฟากเขา และแสงใต้ในเงามรสุม และ อีสานบ้านเฮา