วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
ภาพ : วิจิตต์ แซ่เฮ้ง
ลงพื้นที่เป็นขั้นตอนต่อจากการคิดประเด็นและวางโครงเรื่อง ลงพื้นที่เพื่อ “เก็บ” ก่อนจะ “กรอง” ออกมาเขียน
สิ่งที่จะได้แน่ๆ จากการลงพื้นที่คือได้รู้เห็น ได้สัมผัสด้วยตัวเอง และได้ฟังเรื่องราวจากปากคำของแหล่งข้อมูลในพื้นที่
ทั้งหมดนี้จะเป็นข้อมูลสดใหม่ที่ไม่ซ้ำกับใครทั้งสิ้น
มีหลากหลายการเตรียมพร้อมที่พอจะแนะนำกันได้ ไล่เป็นข้อๆ
- ข้อมูลจากปากคำแหล่งข้อมูล หากจะนำมาใช้แบบอ้างตรงในเครื่องหมายคำพูด แม้จะเป็นเรื่องที่เราอาจรู้อยู่แล้ว แต่ต้องถามเพื่อให้คำตอบออกจากปากเขาเอง ไม่ใช่เขียนแบบเอาคำพูดใส่ปากแหล่งข้อมูล
- สารคดีบางเรื่องอาจเป็นเรื่องของแหล่งข้อมูลเพียงคนเดียว แต่ไม่ได้จำกัดว่าผู้เขียนจะสัมภาษณ์ใครคนนั้นเพียงผู้เดียว หากควรเก็บข้อมูลจากคนแวดล้อมเขาด้วย จะทำให้เรื่องราวมีมิติและมีความรอบด้านเมื่อเขียนเล่า
- แนวคำถามที่วางมาตามประเด็น-โครงเรื่อง ใช้เป็นหัวข้อคำถามหลัก และต้องแตกประเด็นคำถามต่อเมื่อได้นั่งสนทนา ก็จะได้ข้อมูลรายละเอียดเชิงลึกด้วย
ภาพ : วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
ตัวอย่างบางส่วนจากการลงพื้นที่ชุมชนสามเสน เขตดุสิต กรุงเทพฯ เมื่อ ๒ มิถุนายน ๒๕๖๒ ของนักสารคดีมือใหม่ ค่ายสารคดี รุ่นที่ ๑๕
ภาพ : กวิน สิริจันทกุล
“ป้ามีความสุขที่ได้ทำอาหารให้คนกิน พอมีคนบอกปากต่อปากว่าของเราอร่อย เราก็มีกำลังใจอยากขายต่อไปเรื่อย ๆ” ป้าฝ้าย – มยุรี พรมปู่ แม่ค้าอาหารเวียดนามย่านสามเสน
(โดย : ณฐมน รัตนสุภา)
ภาพ : นาวา สุวรรณรัตน์
“ป้าชอบขายของ ไม่ได้คิดถึงผลกำไรที่ได้มา แค่สุขใจที่ได้คำชมจากลูกค้า และได้ร่างกายที่แข็งแรงเป็นของแถม” สายใจ ค่อยประเสริฐ เจ้าของร้านปากริมปลา ซอยสามเสน 13
(โดย : อมรกิตติยา สิทธิชัย)
ภาพ : ณัฐฐินี ศิริจันทร์
“เจ้าแม่ชอบคนขยันทำงาน คนที่เข้ามาช่วยงานที่ศาลเจ้าแม่ทับทิม แม้จะไม่ร่ำรวย แต่ก็ไม่มีวันตกอับ” เสียงจากน้าปูด ลูกหลานชาวจีนไหหลำ
(โดย : จินตพร จันทร์แต่งผล)
ภาพ : พุฒิพงศ์ ธัญญพันธุ์
“ในการตีแป้ง เราต้องนึกถึงจังหวะในการตี หากตีไม่ถูกจังหวะแป้งจะตีไม่ขึ้นและเสีย” กันหา ศรีนิเวศ ชาวบ้านในชุมชนสามเสนกล่าว
(โดย : พาฝัน หน่อแก้ว)
เป็นช็อตเด็ดประจำวัน คัดมาให้อ่านกันสั้นๆ พอเรียกน้ำย่อยก่อน รอขยายเป็นงานสารคดีฉบับเต็มในอีกสัปดาห์ วันจันทร์หน้ามาอ่านดูกันต่อ
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
นักเขียนประจำกองบรรณาธิการ นิตยสาร สารคดี ที่มีผลงานตีพิมพ์ทั้งในนิตยสาร และตีพิมพ์รวมแล่มมากมาย อาทิ แผ่นดินนี้ที่อีกฟากเขา และแสงใต้ในเงามรสุม และ อีสานบ้านเฮา
