วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
ผู้รู้บางคนหรือตำราหลายเล่มอาจจำแนกประเภทงานสารคดีแตกต่างกันไป แต่นักเขียนใหม่ไม่ต้องสับสนไขว้เขว
ความเข้าใจเรื่องประเภทไม่ใช่การตอบข้อสอบแบบที่จะชี้ถูกผิดตายตัว แต่เพียงเพื่อจะช่วยให้ผู้เขียนชัดเจนในประเด็นและง่ายต่อการทำงานตลอดกระบวนการ ตั้งแต่คิดโครงเรื่องจนเป็นชิ้นงาน
โจทย์งานชิ้นใหญ่ในค่ายสารคดี รุ่นที่ ๑๕ ว่าด้วยหัวข้อ “อาชีพ”
ความเข้าใจต่อเรื่องประเภทของงานสารคดี จะมีส่วนช่วยให้นักเขียนแต่ละคนจับประเด็นหลักของเรื่องได้แม่นยำ เพราะต่อเรื่องหนึ่งๆ จะเลือกแง่มุมใดขึ้นมาเป็นประเด็นหลักก็ได้ ผู้เขียนจะควบคุมขอบเขตเนื้อหาที่เขียนได้เมื่อรู้ว่าจะให้งานสารคดีของตนอยู่ในกลุ่มประเภทใด
ประเภทของงานสารคดีตามที่นิตยสาร สารคดี จำแนกไว้มีอย่างน้อย ๖ ประเภท
- สารคดีชีวิต
- สารคดีธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
- สารคดีวิทยาศาสตร์
- สารคดีประวัติศาสตร์
- สารคดีศิลปวัฒนธรรม
- สารคดีท่องเที่ยว
- ฯลฯ
หัวข้อสารคดีเกี่ยวกับอาชีพตามที่โจทย์กำหนด มีแนวโน้มที่จะหนักไปทางประเภทสารคดีชีวิต คือมุ่งเล่าเรื่องให้เห็นภาพชีวิต ความเป็น “นัก” นั่นนี่ของ “มืออาชีพ” ในอาชีพนั้นๆ ที่ผู้เขียนแต่ละคนเลือกสรรมานำเสนอ มากกว่าจะมุ่งที่ตัวผลิตภัณฑ์ ซึ่งจะทำให้สารคดีเรื่องนั้นหลุดไปจากเรื่องอาชีพ
ยกตัวอย่างให้เห็นภาพ จากบางเรื่องจำนวนนักเขียน ๒๕ คน ในค่ายรุ่นนี้ ที่เสนอเรื่องที่เข้าข่ายนี้ อย่างเรื่อง ดาบเหล็กน้ำพี้ เสื่อกกจันบูร ถ้าเน้นประเด็นหลักไม่ถูกที่ ไปเน้นที่ตัวผลิตภัณฑ์ก็ง่ายที่จะกลายเป็นสารคดีประเภทศิลปวัฒนธรรม คือผลงานหัตถกรรม ซึ่งหลุดไปจากความเป็น (มือ)อาชีพ ตามที่โจทย์กำหนด
สารคดีสองเรื่องนี้ต้องเน้นเสนอความเป็นมืออาชีพของคนทำ มากกว่าตัวผลิตภัณฑ์ซึ่งสามารถเป็นส่วนหนึ่งอยู่ในเรื่องได้ ในฐานะประเด็นย่อยประเด็นรอง
ดังนี้การจำแนกประเภทจึงจะสำเร็จประโยชน์ในทางการเขียน มากกว่าแบบความรู้เพื่อตอบข้อสอบ
