เจตจำนงของแพ็กการ์ด

ในบ้านเรา ตอนสายๆ มักจะสังเกตเห็นคนจำนวนมากยืนเข้าคิวหน้าศูนย์การค้าขนาดใหญ่รอเวลาห้างเปิด ต่างกันลิบลับกับพิพิธภัณฑ์ที่มีคนเข้าเยี่ยมชมบางตา  ขณะที่ในประเทศทางยุโรปและสหรัฐอเมริกา เรามักจะเห็นคนจำนวนมากมาเข้าคิวรอเวลาพิพิธภัณฑ์เปิด

ว่ากันว่าคุณภาพของคนในประเทศวัดได้จากจำนวนคนเข้าชมพิพิธภัณฑ์ และแน่นอนว่ารวมถึงความสนใจของภาครัฐและเอกชนต่อการสนับสนุนความก้าวหน้าของพิพิธภัณฑ์ในประเทศนั้นๆ ด้วย

เมื่อไม่นานมานี้ ผู้เขียนมีโอกาสได้ไปเที่ยวอะควาเรียมหรือพิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำมอนเทอเรย์เบย์ (Monterey Bay Aquarium) ในเมืองมอนเทอเรย์ รัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา

สำหรับคนที่ชอบศึกษาสัตว์ทะเล มอนเทอเรย์เบย์ถือเป็นจุดหมายสำคัญแห่งหนึ่งของโลกทีเดียว เพราะนอกจากจะเป็นพิพิธภัณฑ์ที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งแล้ว จุดกำเนิดของมันยังมาจากความรักความห่วงใยธรรมชาติของมหาเศรษฐีคนหนึ่ง

ตั้งแต่เริ่มทำงานสารคดีใหม่ๆ ผมเคยอ่านข่าวเจอว่า เจ้าของคอมพิวเตอร์ชื่อดังของโลก HP ซึ่งมาจากชื่อย่อของสองเกลอ- -นายฮิวเลตต์และนายแพ็กการ์ด (Hewlett-Packard) คนหลังนี้เองอุทิศเงินมหาศาลสร้างอะควาเรียมขนาดใหญ่เพื่อเป็นแหล่ง “สร้างแรงบันดาลใจในการอนุรักษ์ธรรมชาติทางทะเล” เวลานั้นเป็นข่าวฮือฮามากเพราะไม่บ่อยนักที่มหาเศรษฐีจะบริจาคเงินเพื่อให้เป็นสมบัติสาธารณะ

พิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำมอนเทอเรย์เบย์ ตั้งอยู่ริมมหาสมุทรแปซิฟิก ในอดีตเคยเป็นโรงงานผลิตปลาซาร์ดีนกระป๋อง ก่อนจะถูกดัดแปลงเป็นพิพิธภัณฑ์  จึงไม่น่าแปลกใจเมื่อแรกเดินเข้าไปจะนึกว่าอยู่ในโรงงานขนาดใหญ่ เดินไปเรื่อยๆ บรรยากาศของสิ่งมีชีวิตในทะเลจึงเริ่มปรากฏให้เห็น

ปรกติเวลาเข้าชมพิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำ เรามักพบเห็นสัตว์แปลกๆ ปลาประหลาดที่ไม่ได้มีอยู่ในท้องถิ่นนั้นๆ ถูกจับมาขังไว้ในตู้กระจกเพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยว แต่ที่แห่งนี้สัตว์ทะเลประมาณ ๓๕,๐๐๐ ตัวล้วนเป็นสัตว์น้ำที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งแคลิฟอร์เนียแถบนี้ทั้งสิ้น เรียกว่าเป็นสัตว์ประจำถิ่นก็ว่าได้  พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ทำให้เราเห็นว่าสิ่งมหัศจรรย์ทางธรรมชาติล้วนอยู่รอบตัวเรา เพียงแต่เราอาจไม่ทันสังเกตเห็น

ภายในพิพิธภัณฑ์มีตู้กระจกขนาดใหญ่นับร้อยตู้ จัดแสดงสิ่งมีชีวิตใต้ทะเลหลายชนิด  แมงกะพรุนทะเลชนิดต่างๆ นับร้อยตัวค่อยๆ ลอยลงมาจากเบื้องบนตัดกับความมืดด้านหลัง ปลาทูน่าสีน้ำเงินตัวใหญ่ว่ายตัดผ่านฝูงปลาแองโชวี่  ตู้กระจกแข็งแรงสูงร่วม ๑๐ เมตรนี้ทำจากกระจกที่มีความหนาถึง ๑๓ นิ้ว ต้องใช้น้ำทะเลหมุนเวียนเข้ามาถ่ายเทวันละไม่ต่ำกว่า ๔ ล้านลิตร

เราสะดุดตากับตู้กระจกยักษ์ตู้หนึ่ง ในตู้นี้มี Giant kelp หรือสาหร่ายทะเลยักษ์  เป็นครั้งแรกที่เห็นสาหร่ายยักษ์ใต้ทะเล แต่ละต้นสูงใหญ่ขนาด ๔-๕ เมตร  สมัยก่อนเคยได้ยินว่านักประดาน้ำกลัวที่จะหลงเข้าไปในดงสาหร่ายทะเลยักษ์เพราะมันหนาทึบจนหาทางออกไม่ได้ สาหร่ายชนิดนี้จึงได้ฉายาว่าป่าดงดิบแห่งท้องทะเล  พิพิธภัณฑ์แห่งนี้สามารถเพาะเลี้ยงสาหร่ายทะเลยักษ์ในตู้กระจกได้สำเร็จเป็นแห่งแรกในโลก

เจ้าสาหร่ายทะเลยักษ์อาศัยอยู่ในมหาสมุทรแปซิฟิกนอกอ่าวมอนเทอเรย์ไปไม่ไกล  หากไม่ใช่นักประดาน้ำคงไม่มีโอกาสได้เห็นรูปทรงของมันอย่างใกล้ชิด จึงไม่น่าสงสัยเลยที่มันจะเป็นนางงามในตู้กระจกดึงดูดนักท่องเที่ยวมากมาย  คนอเมริกันไม่น้อยเพิ่งทราบว่ามันเป็นพืชประหลาดอาศัยอยู่ในทะเลหน้าบ้านตัวเองแท้ๆ

เคล็ดลับที่ทางพิพิธภัณฑ์เลี้ยงสาหร่ายทะเลยักษ์ได้สำเร็จนั้น ส่วนหนึ่งมาจากมันสมองของ เดวิด แพ็กการ์ด (David Packard) ผู้บริจาคเงินก้อนแรก ๒,๐๐๐ กว่าล้านบาท  เขาไม่เพียงสนับสนุนเงินเท่านั้น หากยังมีส่วนช่วยออกแบบสิ่งก่อสร้างต่างๆ ภายในพิพิธภัณฑ์ในฐานะที่เขาเป็นนักประดิษฐ์คนสำคัญ พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ต้องสูบน้ำทะเลจากอ่าวนาทีละหมื่นลิตรเพื่อให้น้ำทะเลพัดพาแพลงก์ตอนมาเป็นอาหารของสัตว์น้ำและถ่ายเทน้ำออกสู่อ่าว ทำให้สามารถเพาะเลี้ยงสาหร่ายทะเลยักษ์ได้สำเร็จ

เช่นเดียวกับ สตีฟ จ๊อบส์ หรือ บิลล์ เกตส์  คู่หูนามฮิวเลตต์-แพ็กการ์ดร่วมกันตั้งบริษัท HP ในโรงรถตั้งแต่ทั้งคู่อายุราว ๒๐ ปีกลายเป็นเศรษฐีตั้งแต่ยังเยาว์วัย  พวกเขาประดิษฐ์ชิ้นส่วนเรดาร์ วิทยุ เครื่องบิน ก่อนจะมาผลิตคอมพิวเตอร์และเครื่องพิมพ์อิงก์เจ็ต  ก่อนจะเสียชีวิตไม่นาน เดวิด แพ็กการ์ด ได้ก่อตั้งมูลนิธิแพ็กการ์ดโดยเงินบริจาคส่วนตัว ๑๒๐,๐๐๐ ล้านบาท  ในแต่ละปีพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ได้เงินสนับสนุนจากมูลนิธิแพ็กการ์ดอย่างสม่ำเสมอ

เราใช้เวลา ๒-๓ ชั่วโมงเดินชมตู้ปลา เห็นความมหัศจรรย์ของม้าน้ำ ปลามังกร ปลาพระอาทิตย์  รวมถึงนกหลากชนิดที่หากินริมทะเล  จนมาถึงบริเวณทางออกสุดท้าย เป็นที่จัดแสดงนิทรรศการให้ความรู้ว่าปลาเศรษฐกิจในบริเวณนั้นมีอะไรบ้าง และมีคู่มือชักชวนให้หลีกเลี่ยงการกินปลาบางชนิดที่ใกล้สูญพันธุ์หรือ
มีปริมาณน้อยในธรรมชาติ รวมทั้งแนะนำให้กินปลาอีกหลายชนิดที่ยังอุดมสมบูรณ์ในท้องทะเล

ขณะที่อีกมุมหนึ่งมีการรณรงค์เขียนจดหมายถึง ส.ส. เพื่อให้ช่วยกันผลักดันกฎหมายอนุรักษ์สิ่งมีชีวิตในทะเล นักท่องเที่ยวจำนวนไม่น้อยยอมเสียเวลามาลงชื่อสนับสนุนการรณรงค์ครั้งนี้ ราวกับผู้ออกแบบพิพิธภัณฑ์สามารถทำให้นักท่องเที่ยวได้รับแรงบันดาลใจที่จะร่วมกันอนุรักษ์ทะเลหลังจากประทับใจกับการเข้าชมสิ่งมีชีวิตใต้ทะเล และมีส่วนร่วมในการดูแลธรรมชาติด้วยการลงชื่อในครั้งนี้  ทุกวันนี้พิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำมอนเทอเรย์เบย์มีอายุ ๒๐ กว่าปีแล้ว ได้กลายเป็นศูนย์วิจัยและแหล่งเรียนรู้ทางทะเลชั้นแนวหน้าของโลก มีผู้เยี่ยมชมปีละกว่าล้านคน

เจตจำนงของเศรษฐีฝรั่งกับเงินบริจาคเพื่อ “สร้างแรงบันดาลใจในการอนุรักษ์ธรรมชาติทางทะเล” ทั้งชัดเจน แน่วแน่ เห็นผลสำเร็จตามแผนที่วางไว้แม้ตัวเขาจะเสียชีวิตไปแล้ว

ขอคารวะ เดวิด แพ็กการ์ด

• ตีพิมพ์ใน นิตยสาร สารคดี ฉบับ 329 กรกฎาคม 2555