บนทางหมายเลข ๗ สู่ อันตานานาริโว

ซาการาฮ์, กิโลเมตร ๗๙๐

      ชายเชื้อสายไต้หวันถอนหายใจก่อนหยุดรถตรงด่านซาการาฮ์ ส่งเอกสารให้ตำรวจ เอาไปพลิก ๆ ดู พวกเขาพูดอะไรกันสักพักก็ส่งคืน --จะดูเห็นยังไงวะ....มืดออกขนาดนี้
      ชายหนุ่มรีบออกรถพาเราทะยานไปข้างหน้า...ขณะดาวประกายพรึกยังไม่ราแสง
      "ไอ้ห่า แม่งจะไถเงินนะสิ" เขาพูดขึ้นลอย ๆ
      ..............................................................
      ทุ่งหญ้ากึ่งทะเลทรายแถบนี้คือขอบด้านใต้ ๆ ของเทือกเขาอันเป็นดังกระดูกสันหลังของเกาะมาดากัสการ์ ติดเขตสองจังหวัด คือทูเลียร์และฟิอะนารันต์ซัว ซึ่งถือว่ากว้างขวางเพราะเกาะใหญ่เกินประเทศไทย แต่มีเพียงหกจังหวัด หรือหกเขตการปกครองเท่านั้น
      ถ้าดูกันตามแผนที่แล้วลากนิ้วต่ำลงอีกเล็กน้อย เราก็จะแตะเส้นทรอปิกออฟแคปริคอร์น-เขตอบอุ่นใต้ อันเป็นเครื่องหมายประกันว่าช่วงกลางปีเช่นนี้อากาศจะมีแต่หนาว กับหนาวขึ้น
      ทางหลวงหมายเลข ๗ เป็นทางสายเดียวที่เชื่อมถึงเมืองซาการาฮ์ (Sakaraha) มันนำเรามาถึงตอนตีสองเมื่อคืนพร้อมชาวเหมือง (พลอย) และนักศึกษาฝึกงานพื้นเมืองกลุ่มหนึ่ง ให้หลับหนึ่งตื่น แล้วก็ลากจากเตียงมาอยู่กับมันอีก เพื่อย้อนกลับขึ้นไปเมืองอิละกากะ (Ilakaka) เนื่องจากมีการฝากฝังเราจากบริษัททำเหมืองพลอยให้ไปอยู่กับอีกบริษัทในเมืองดังกล่าว (กิจการที่ว่าล้วนเป็นของคนไทย) เผอิญรถที่ตีลงจากตานาเมื่อวานมาถึงดึก จึงระหกระเหินมาถึงนี่
      ถนนในมาดากัสการ์อยู่ในข่ายกันดาร รถโดยสารก็รักษามาตรฐานเดียวกันเหนียวแน่น ที่คุณจะพบความสุขสบายจากการสัญจร หรือปลีกพ้นเสียงเพลงแอฟริกันกระหึ่ม...ต้องบอกว่าน้อยครั้ง แต่สำหรับเช้านี้ยกเว้น... เรามากับรถเก๋งติดฮีตเตอร์สุขโข ถนนเปลี่ยวพาดผ่านเนินเขาทุ่งโล่ง เห็นไปไกล นาน ๆ ทีจึงมีเขาหินทรายลูกมนโผล่ขึ้นตรงตีนฟ้า
      น้ำตาลของทุ่งหญ้า ส้ม-แดงของเขาหินทราย ...เราคล้ายไม่ห่างจาก "จูราสสิก" ยุคก่อเกิดของมันเท่าที่ควร

อิละกากะ, กิโลเมตร ๗๐๓

     ตอนรถผ่านเนินสุดท้ายทางใต้ของเมือง เราเกือบอุทานว่า "รอดตาย" เมื่อแลเห็นอิละกากะกำลังตื่นขึ้นกลางแสงงาม ป้ายข้างทางซ้ายมือมีตัวหนังสือ "Alex sapphire" กับรูปพลอยเม็ดเท่าไหเปล่งรัศมีแข่งดวงตะวัน
      เมืองเล็ก ๆ กลางแอ่งที่สวยงามอาจหาได้ไม่ยาก แต่เมืองกลางแอ่งที่โอบล้อมด้วยหมู่ปาล์ม ภูหิน ซึ่งมาพบขณะเพิ่งผ่านสถานการณ์เลวร้าย ขาตั้งกล้องหักและเข้าเฝือกเอาไว้ตั้งแต่วันมาถึง (เพราะใส่ท้องเรือบินมา) เช่นนี้หาไม่ได้อีกแล้ว
      อิละกากะเป็นหมู่บ้านรอยต่อจังหวัดฟิอะนารันต์ซัว-ทูเลียร์ ที่ไม่เคยมีใครเคยรู้จักหัวนอนปลายตีนมาก่อน ทำนา เพาะปลูกอะไรไม่ได้เลย จนปี ๑๙๙๙ พบแหล่งพลอย คนก็หลั่งไหลมาแสวงโชค รวมกับที่มาทำธุรกิจอื่น ๆ ข้างเคียง อิละกากะก็กลายเป็นชุมชนใหญ่ มีโรงแรม ตลาด ปั๊มน้ำมัน กระทั่งบ่อนกาสิโนและซ่อง มีอาชีพเกิดใหม่--ลูกจ้างซักรีด บอดี้การ์ด และนักต้มตุ๋น รถเรโนลต์กัตร์ 4 GTL ซีตรองส์ เดอซ์เชอโวของชาวพื้นเมือง และรถขับเคลื่อนสี่ล้อของพ่อค้าวาณิชต่างชาติเกลื่อนเมือง ซึ่งประมาณครึ่งหนึ่งเป็นของคนไทย
      จากหมู่บ้านพื้นเมืองที่ไม่มีในแผนที่ ถึงวันนี้ชื่อ อิละกากะ ปรากฏในแผนที่สมัยใหม่อย่างมีนัยสำคัญ
      นอกจากเป็นหมู่บ้าน "อินเตอร์" ที่ไม่ได้เกิดขึ้นเพราะการท่องเที่ยว ยังน่าสังเกตอีกอย่าง ธรรมดาหมู่บ้านที่เกิดจากภาวะพลอยบูมจะไม่จีรังยั่งยืน พอพลอยหมดก็เคลื่อนย้ายไปที่อื่น แต่อิละกากะหลุดจากวงจรดังกล่าว นั่นจึงเป็นเครื่องชี้วัดถึงปริมาณทรัพย์ในดินรอบ ๆ อิละกากะอย่างดี
ตลาดพลอยอบาลาซ ข้าง ๆ อิละกากะมีเงินหมุนเวียนวันละเป็นพัน ๆ ล้านฟรังก์มาลากาซี (FMg) ทว่าคนขุดพลอยพื้นเมืองก็ยังเป็นกลุ่มคนยากจนติดดินที่สุดกลุ่มหนึ่งของมาดากัสการ์อยู่ดี ดังนั้นรอบ ๆ ตลาดพลอยเราจึงหาเพื่อน ๆ ของราโด โตกิได้ไม่ยาก อย่างเด็กชายทาโร่ เจ้าของกิจการถั่วคั่วที่คนจกกินฟรีมากกว่าซื้อ นักตีวงล้อสามสี่คน หรือเด็กผู้หญิงที่วิ่งตามดูโดยมีน้องชายมัดติดข้างหลัง
      "เด็กข้างถนนมีชีวิตที่ลำเค็ญแสนเข็ญทั้งในยามตื่นและหลับ ทว่าพวกเขาก็ยังเป็นเด็กที่มีความหวาดหวั่น ความหฤหรรษ์และความเบิกบานเยี่ยงเด็กทั่วไป" อเดลสัน ราซาฟี บอกไว้
      เด็ก ๆ ลูกของนักขุดพลอยที่ปลูกเพิงรอบ ๆ อบาลาซ จะว่าไม่เร่ร่อนก็ก้ำกึ่งเต็มที
      ............................................

อุทยานแห่งชาติอิซาโล กิโลเมตร ๖๘๐-๖๙๖

      "ซา-วัด-ดี-ค้าบ"
      ไอ้ตูตู้พูดไทยแปร่ง ๆ ยิ้มตาโตเมื่อขับรถผ่าน "เจ้าพ่ออิซาโล" ริมทางก่อนถึงอิละกากะ ๙ กิโลเมตร
La Reine de I'Isalo ไม่ว่าจะหมายถึง ราชินีหรือราชาแห่งอิซาโล แท่งหินทรายสูงท่วมหัวสี่ห้าเท่าแห่งนี้ถูกลม และน้ำช่วยกันสลักจนรูปทรงคล้ายคนพนมมือ แลเห็นแต่ไกล คนค้าพลอยจากโพ้นทะเลผ่านไปผ่านมาก็ถือเอาว่าเป็นมงคล ซึ่งเผอิญสอดคล้องกับความเชื่อของคนท้องถิ่นเผ่าบาระ (Bara) ที่ว่าเป็นทวารบาลเฝ้าอิซาโล และไม่เพียงเท่านั้น ชาวเผ่าถือว่าอิซาโลเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ด้วยใช้ถ้ำเป็นที่ฝังศพ พวกเขาจึงมีชื่อเรียก เรื่องเล่า ตลอดจนข้อห้ามตามความเชื่อ (taboo) มากมายเกี่ยวกับภูหินแถบนี้
      ตูตู้ บาลัด และเด็ก ๆ ตลาดพลอยส่วนใหญ่เป็นวัยรุ่นมาจากเผ่าทางใต้สุด เรื่องประเพณี-ความเชื่ออาจแตกต่างกันบ้าง แต่ก็ไม่ยากที่จะทำตัวกลมกลืน
      บ่ายนี้เขากับพรรคพวกพาเราเดินลดเลี้ยวไปตามแคนยอนที่สวยงาม แล้วแวะที่โอเอซิส "L'Oasis" บ่อน้ำธรรมชาติและจุดกางเต็นท์ที่สำคัญ หลังจากนั้นจึงฝ่าทุ่งหญ้าเข้าไปถึง La Fenetre de I'Isalo เขาหินทรายที่มีไลเคนสีส้มและเขียวปกคลุมกว้างขวาง เท่านั้นก็ทำให้รู้สึกสนุกมากแล้ว พอถ่ายไลเคนเสร็จ ตะวันใกล้ตก หันมองย้อนกลับไปเบื้องล่าง ธรรมชาติยังมีภาพของทุ่งถูกฉาบแสงเหลืองอร่ามไกลสุดตามามอบให้ ทั่วเนินทุ่งมีรอยเข้มยิบ ๆ ของต้นปาล์มแต่งแต้มเป็นจังหวะ ให้ความรู้สึกทั้งปลอดโปร่ง...ทั้งเร้าใจ
      มันคือ ปาล์ม Satrana (Hyphaena coriacea) ไม้ยืนต้นชนิดเด่นของอิซาโล ผู้เปรียบเสมือนตัวแทนนักรบในกองทัพที่มีชัยเหนือสงครามความแห้งแล้งที่หลงเหลืออยู่
      แม้เรากับธรรมชาติป่าเขาจะไม่ได้รักกันลึกซึ้ง แต่ก็ไปกันได้ไม่ขัดเขิน เราค้นจนพบว่าบนเกาะมาดากัสการ์มีสภาพป่าสามกลุ่มหลัก ๆ ได้แก่ ป่าดงดิบ (subtropical rainforest) ป่าผลัดใบ และป่าหนาม แต่ละกลุ่มยังแบ่งยิบย่อยอีก อย่างป่าดิบเขา ป่าชายเลน ทุ่งหญ้าสะวันนา หรือทะเลทราย ดังนั้นพืชพรรณ สัตว์ป่า ตลอดจนนกบนเกาะ จึงมีความหลากหลายด้านชนิดพันธุ์และมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวสูงมาก จนเรียกว่าเป็นศูนย์รวมพืชพรรณ-สัตว์เฉพาะถิ่น (endimic species) ก็ได้ จึงเป็นเหตุผลอันสมควรให้คนรักธรรมชาติฝันจะมาเยือนมาดากัสการ์สักครั้งในชีวิต
      อิซาโลเป็นผืนป่าอนุรักษ์ที่โดดเด่นแห่งหนึ่งของมาดากัสการ์ ค่าที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ทุ่งหญ้าสะวันนาผสมป่าดิบแล้ง มีภูเขาหินทรายยุคจูแรสสิก (๑๔๐ ล้านปี) ที่ถูกกัดกร่อนตามธรรมชาติในลักษณะแคนยอนกระจายทั่วบริเวณ ขณะที่ป่าอนุรักษ์ส่วนใหญ่ของเกาะเป็นป่าดิบชื้น ที่ตั้งของอิซาโลอยู่สูงจากระดับน้ำทะเล ๕๐๐-๑๓๐๐ เมตร เดือนมกราคมซึ่งฝนชุกที่สุด ปริมาณฝนก็ยังเฉลี่ยอยู่ที่ ๗๐-๘๐ มิลลิเมตร ทำให้ไม้ยืนต้นชนิดเด่นของอุทยานฯ มีแต่ไม้สกุลปาล์ม เช่น Hyphaena coriacea, Cyathea isaloensis และเครือญาติของมันในสกุล Pandanus เช่น Pandanus ambogensis ที่ชอบขึ้นริมน้ำ คนชอบทุ่งต้นตาลแถวปทุมธานีหรือเพชรบุรี ได้มายืนในหุบยามเช้า มองต้น Pandanas เป็นแนวริมลำน้ำที่มีสายหมอกปกคลุมจะต้องนึกรักเช่นกัน

อิฮูสซ์, กิโลเมตร ๖๑๐

      ชื่อเมือง Ihosy ถูกออกเสียง--อิห์อูสซ์ หรือ อิฮูสซ์ อย่างไม่อาจคาดเดา นั่นเพราะชื่อพื้นเมืองในภาษาอังกฤษไม่ได้ออกเสียงตรงตัว ส่วนใหญ่เสียงพยางค์สุดท้ายที่ลงด้วย ha, ra, va, bo, vo จะลดลงจนแทบไม่ออกเสียง แม้แต่คำว่า "Malagasy" ก็ออกเสียงเพียง "มาลากัซย์" บางเมืองก็เรียกเป็นภาษาฝรั่งเศส กว่าจะหาเจอในแผนที่ต้องงมอยู่นาน
      ขามาหลังขดหลังแข็งจากตานา-อิฮูสซ์ ถึง ๑๖ ชั่วโมง แต่ขากลับเป็นช่วงเวลาเริ่มต้นวันใหม่ (ด้วยรถคันสบายของไอ้ตูตู้) กลับพบว่าเส้นทางช่วงนี้น่าหลงใหลไม่แพ้จากซาการาฮ์-อิละกากะ ต่างจากอิละกากะตรงอิฮูสซ์เป็นชุมชนเก่าแก่ของเผ่าบาระ รอบ ๆ ทำนาข้าว ไร่ซิซาล วนิลา และเลี้ยงวัว บาระเป็นชนพื้นเมืองหนึ่งในบรรดาชาวเผ่า ๑๘ เผ่า ที่รวมตัวกันเป็นชาว "มาลากาซี" หรือคนมาดากัสการ์ (ตามความเข้าใจของ ตูตู้ ความหมายของ "มาดากัสการ์" น่าจะหมายถึง ชาวมาลากาซีหลายเผ่าพันธุ์) โดยชาวเผ่าเมรินาเป็นเผ่าใหญ่ที่สุด อาศัยอยู่ในเมืองหลวงและรอบ ๆ
      ประชากรในประเทศที่มีอยู่ราว ๑๕ ล้านคน สืบทอดเชื้อสายมาจากชาวแอฟริกัน ผสมมาลาโย-โพลินีเซียน ซึ่งพวกหลังเป็นชาวเกาะแถบอินโดนีเซีย มาเลเซีย (ปัจจุบัน) ที่แล่นเรือเข้ามาฝังรกรากในยุคที่อาณาจักรศรีวิชัยเรืองอำนาจ และมีอิทธิพลทางการค้าในมหาสมุทรอินเดียประมาณ ๒,๐๐๐ ปีมาแล้ว และชาวบาระนี่เอง ถือว่ามีลักษณะใกล้เคียงคนแอฟริกันทางด้านกายภาพ มากกว่าเผ่าพันธุ์อื่น
      ทางวัฒนธรรม ชาวบาระก็เหมือนคนพื้นเมืองส่วนใหญ่ ทำการเกษตรคล้ายชาวเกาะทางเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีความเชื่อถือผีบรรพบุรุษ "razana" รวมทั้งระบบอันซับซ้อนของ "fady" หรือข้อ (ห้าม) ปฏิบัติตน ตามภาษาอังกฤษว่า taboo ทว่าผู้ชายเผ่านี้สามารถมีเมียได้หลายคน นอกจากนี้ยังได้ยินว่ามีประเพณีโดดเด่นเกี่ยวกับการ "ขโมยวัว" นั่นคือ หนุ่ม ๆ บาระที่ผ่านการพิสูจน์ตัวเองด้วยการขโมยวัว มักกลายเป็นที่หมายปองของสาว ๆ ยิ่งขโมยแล้วถูกจับขังคุกยิ่งถือว่าเท่และน่าดึงดูดมาก เรื่องนี้ไม่ขอยืนยัน เพราะทางใต้ของไทยสมัยก่อน เวลาจะขอไปลูกสาวใคร ว่าที่พ่อตามักถามว่า ลักวัวกับรำโนราห์เป็นไหม ถ้าเป็นก็มีสิทธิ์ เพราะถือว่า "ใจนักเลง" "เพื่อนฝูงมาก" สามารถดูแลครอบครัวได้ (ไม่ได้หมายว่าจะให้ขโมยจริง) แต่ถ้ามันเป็นจริงขึ้นมาก็ไม่แปลก สิ่งเหล่านี้โดยตัวมันเองเป็นสัญญาณเตือนมายังคนไกลอยู่แล้ว ว่าจะให้เลิก "ประเพณี" ตีไก่ หรือตีช่างกลอื่นนั้นไม่ใช่เรื่องหมู ๆ
      วัวเป็นสัญลักษณ์ทางอำนาจของชาวนาทางใต้ พอหัวหน้าครอบครัวตายก็จะล้มวัวกันอย่างเอิกเกริก เพราะถือว่าจำนวนหัววัวที่ประดับบนหลุงฝังศพเป็นเครื่องแสดงสถานภาพของผู้ตาย มาในระยะ ๑๕ มานี้ จำนวนวัวลดลง ประเพณีดังกล่าวจึงดำรงอยู่บนความขัดแย้ง และแรงกดดันทางธรรมชาติที่เพิ่มมากขึ้น
      ระหว่างทางก่อนเข้าเมืองอิฮูสซ์ เราแวะถ่ายรูปดวงจันทร์กำลังลับเขาหลังกระท่อมชาวนา - คิดเอาว่านี่คงเป็นจุดเปลี่ยนผ่านจากสังคมนักล่าพลอยไปสู่สังคมชาวนาที่ซับซ้อนขึ้น

อัมบูชิตรา, กิโลเมตร ๒๔๙

      หลับ ๆ ตื่น ๆ ชั่วโมงเศษจากอิฮูสซ์ ตาสว่างเพราะภูเขาหินล้วนลูกใหญ่มาอยู่ใกล้ ๆ สัณฐานคล้ายโขดหินยักษ์อุลูรู ในออสเตรเลีย เขาลูกนี้ไปโชว์บนโปสการ์ดบ้าง บางทีก็มีชาวพื้นเมืองห่มผ้าลายถือหอกยืนข้างหน้า
      จากภาคใต้เราหลุดเข้าภาคกลางตั้งแต่เข้าเขตฟิอะนารันต์ซัว เราจดลงสมุดบันทึกว่า "อันคารานานาแถบนี้เริ่มเห็นทางน้ำจากภูเขา ประมาณกิโลเมตร ๕๑๕ จุดสิ้นสุดนาขั้นบันไดซึ่งมีต่อเนื่องลงมาตั้งแต่พ้นจากตานา" ทางช่วงนี้วกวนผ่านภูเขาไต่ระดับสูงขึ้นเรื่อย ๆ ราวกับไม่มีจุดสิ้นสุด
      ทางน้ำจากภูเขา นาขั้นบันได อากาศที่เย็นฉ่ำเผยตัวตนของดินแดนที่ราบสูงภาคกลาง ในอดีต พื้นที่บริเวณนี้-จากถนนหมายเลข ๗ ไปจรดที่ราบทางชายฝั่งตะวันออก เคยปกคลุมด้วยป่าดิบเป็นแนวยาวหลายร้อยกิโลเมตร บัดนี้เหลือผืนป่าอยู่ในอุทยานแห่งชาติเพียงสองแห่ง คือ รานูมาฟอนและอันด์ริงกิตราเท่านั้น
      เมืองอัมบูชิตรา (Ambositra) และอันต์ชิราเบ (Antsirabe) ตั้งอยู่กลางที่ราบสูงหนึ่งในสองแห่งของเกาะ ด้วยความสูง ๑๕๐๐-๒๐๐๐ เมตร อากาศจึงหนาวเย็นที่สุด เหมาะจะเป็นเมืองท่องเที่ยวตากอากาศ (ของชนชั้นกลางอย่างเรา ๆ) ถนนพาเราผ่านแหล่งไวน์มีชื่อ ไร่กาแฟ และกลุ่มชาวบ้านที่กำลังตีต้นป่านซิซาลเอามาฟั่นเชือก 
      ขณะหยุดรถถ่ายรูปคนทำป่านขาย และเพื่อให้เพื่อนของเราคนหนึ่งสร่างจากอาการเมารถ รถคณะนักท่องเที่ยวชาวฝรั่งเศสผ่านมาแวะลงดูผลิตภัณฑ์ชุมชนถึงสองคณะ ก่อนหน้านี้ก็เคยพบนักท่องเที่ยวชาวฝรั่งเศสที่อุทยานฯ อิซาโล กับคำบอกเล่าจากเจ้าของโรงแรมว่านักท่องเที่ยวจะมาอีกมากช่วงเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงที่ภาคใต้
      ครั้งหนึ่ง ช่วงปลายศตวรรษที่ ๑๙ ถึงต้นศตวรรษที่ ๒๐ มาดากัสการ์เคยเป็นรัฐภายใต้อาณานิคมปกครองของฝรั่งเศส เราไม่รู้รายละเอียดเรื่องการจัดการทรัพยากรของประเทศนี้ของฝรั่งเศส ระหว่างการเดินทางเราสังเกตเห็นว่า ทางหมายเลข ๗ สายนี้เต็มไปด้วยสะพาน ลักษณะของราวสะพานคล้ายกับในชนบทของฝรั่งเศสที่เคยเห็นในหนัง 
      เคยถามคนค้าพลอยว่า ถ้าฝรั่งเศสตัดถนนลงไปจนสุดประเทศตั้งแต่ ๑๐๐ กว่าปีที่แล้ว ทำไมพลอยจึงยังไม่หมดประเทศ
      เขาตอบว่า "ฝรั่งเศสไม่สนใจหรอกพลอย เขาตัดถนนไปสำรวจแร่ยูเรเนียม"BR>       บทพิสูจน์อำนาจของผู้ชายพวกนี้ไม่ใช่หยุดอยู่เพียงแค่การขโมยวัวจริง ๆ

ตลาดอันโดรฟรุตซี, กิโลเมตร ๕

      หลายคนเป็นโรคชอบเดินตลาดเพราะมีสีสัน และอยากรู้ไปถึงก้นครัวว่าชาวบ้านท้องถิ่นเขากินอะไร
      เราเคยเดินตลาดนัดวันพฤหัสข้าง ๆ สนามกีฬาแห่งชาติในตานาหนหนึ่ง เทียบกับตลาดอันโดรฟรุตซีแล้ว สีสันเร้าใจผิดกัน
      ตลาด "มหามาสินา" วันพฤหัสคล้ายตลาดนัดจตุจักร แต่อันโดรฟรุตซีเป็นปากคลองตลาดที่ถูกจับยกออกไปอยู่ดาวคะนอง อันโดรฟรุตซีจะติดตลาดทั้งเช้า-เย็นให้พ่อค้าแม่ขายรอบ ๆ นอก เอาผักผลไม้ กระบุงตะกร้ามาขาย คำว่า ตลาด ของมาดากัสการ์นั้นไม่ได้มีตัวอาคารสถานที่ชัดเจนอยู่แล้ว นอกจากเป็นศูนย์รวมของแผงลอย ของแบกะดิน ซึ่งอันโดรฟรุตซีของเราจะมีแผงลูกพลับ อโวกาโด ถั่ว มะเขือเทศ มันฝรั่งและผักต่าง ๆ ซอกแซกตามฟุตบาทอย่างน่าดู รถลากหรือเกวียนทุกของก็เวียนผ่านไปมาไม่ขาด
      แม่ค้า ผู้คนมาลากาซีในชนบททั่วไปล้วนเป็นมิตร แม้ขอทานจรจัดก็ไม่เข้ามาวอแวคนต่างถิ่นจนเกินงาม เมื่อผู้ชายที่ทูนตะกร้าผักเต็มหัวถูกขอถ่ายรูปเขาก็ไม่ได้แสดงความรังเกียจ จากการนี้ ทำให้เรารู้ว่าชาวบ้านชอบกล้อง น้อยรายจะเขินไม่ยอมให้ถ่าย
      ขณะที่บ้านเราเป็นทาสถุงก๊อบแก๊บอย่างน่าเกลียด แต่ที่นี่ ถุงก๊อบแก๊บไม่มีแจก อยากได้ต้องซื้อใบละเป็นพันฟรังก์ฯ ทั้งหญิงและชายจะนิยมทูนของไว้บนหัว กลางกรุงอันตานานาริโวก็พบเห็นคนทูนตะกร้า ห่อผ้าหรือไม้ฟืนได้ทั่วไป เช่นเดียวกับตลาดในสด เราสังเกตเห็นทั้งกระเทียม (หอบใหญ่) ลังไม้ ตะกร้าใส่ไก่, ปู กระบุงดอกไม้ถูกนำพาโดยเจ้าของแทบไม่ต้องใช้มือช่วย
      อันโดรฟรุตซีดูจะเป็นทั้งจุดเริ่มต้นและสิ้นสุดของทางหมายเลข ๗ มันจึงเป็นชุมทางของแท็กซี่เบอ (taxi-be) หลายสายจากตานา แท็กซี่เบอเป็นรถเมล์หน้าตาเหมือนรถตู้เล็ก ๆ ถ้าต้องการนั่งเข้าเมืองก็ประมาณ ๕๐๐-๑,๐๐๐ ฟรังก์ฯ (ประมาณ ๓.๕๐-๗ บาท) เราเองก็ได้ใช้บริการบ่อย ๆ ในทางทฤษฎี แท็กซี่เบอจะนั่งได้ ๑๐ คน--ข้างหน้ากับคนขับ แถวกลางและแถวหลัง แต่แล้วโชเฟอร์ก็จะจัดการให้คุณเขยิบก้นเบียดกันอีกนิดหน่อยได้เสมอที่มีคนโบก คล้ายกับทฤษฎีของแท็กซี่บรูซซ์ (taxi-brousse) ที่วิ่งรับคนระหว่างเมืองหรือจังหวัดตลอดเหนือจรดใต้ ยิ่งไกลจากตานาออกไป ความสูงของมันก็จะค่อย ๆ เพิ่มขึ้น ๆ จนที่สุดคุณก็จะเห็นว่าของบรรทุกบนหลังคาสูงกว่าตัวถังเสียอีก
      เราคิดว่ากลุ่มคนโดยสารแท็กซี่เบอน่าจะเป็นชนชั้นล่างที่พอมีเงินเท่านั้น ด้วยทุก ๆ เย็น ตามริมถนนชานเมืองตานา (โดยเฉพาะทางด้านใต้) จะเห็นผู้คนพากันเดินหรือวิ่งไปในทิศทางเดียวกัน...เพื่อกลับบ้าน นั่นคือ กลุ่มคนจนที่เข้ามาทำงานในเมือง กลุ่มคนที่แม้แต่แท็กซี่เบอก็ฟุ่มเฟือยเกินไปในการครองชีพ -มิพักต้องนึกถึงแท็กซี่วิลล์ (taxi-ville) ของชนชั้นกลาง, นักท่องเที่ยว ซึ่งทั้งหมดเป็นซีตรองส์สองสูบ และเรโนลต์สุดคลาสสิก

ตานา

      "อย่าพกเงินเดินตามถนนในตานา"
      "คนมาลากัซย์ไว้ใจไม่ได้"
      "ขอทานคือทางเดียวที่เด็กเล็กจะมีชีวิตอยู่รอดได้"
      "ถ้าคุณโยนให้เงินขอทานคนหนึ่ง ที่เหลือจะเข้ามารุม"
      "อุโมงค์ดำสกปรกใกล้ย่านธุรกิจเมืองตานาเป็นเสมือนหอพักของเด็ก ๆ"
      "เด็ก ๆ ที่นั่นไม่มีอะไรเล่นถึงขนาดวิ่งไล่ตามรถ"
      "คนที่นี่เหมือนแมงมุมตัวเมีย ชักใยไว้รอ...พอได้เวลาก็งับ"
      "หลังอนาลาเคลีมีแต่โสเภณีเด็กเต็มไปหมด"
      "นรกด้านสภาวะแวดล้อม"
      ....................................................
      "MAD" (บางคนเรียกชื่อประเทศมาดากัสการ์)

      ข้างต้นคือภาพพจน์ของอันตานานาริโว-มาดากัสการ์ บางส่วนที่มีคนกล่าวขวัญถึง ยังไม่รวมข้อแนะนำแสบ ๆ ในไกด์บุ๊กที่ส่อเค้าว่า "ไปมาดากัสการ์ต้องระวังตัว" อย่างในหัวข้อว่าด้วย ...(หาก) คุณเป็นเกย์หรือเลสเบี้ยน / คุณเป็นนักเดินทางสาว / คุณตั้งท้อง / หากคุณเป็นคนพิการ / หากพาลูกไปด้วย / วิธีป้องกันมาลาเรีย ไข้เหลือง
      ภาพพจน์ดังกล่าวดูจะหลุดลอยจากสิ่งสวยงาม น่ามหัศจรรย์ทางธรรมชาติ และโรแมนติกที่ถูกตอกย้ำอยู่บ่อย ๆ อย่างเช่น พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยาที่มีชีวิต / เกาะสวรรค์ / The living Edens/ Noah's Ark adrift in the Indian Ocean / ปลายทางแห่งความงาม / ดินแดนที่นักอนุรักษ์ธรรมชาติทั้งหลายใฝ่ฝันจะได้ไปสักครั้งในชีวิต รวมทั้งอีกหลายตัวอย่างในสารคดีเรื่องนี้
      โดยที่สุด เราจึงต้องเติมมายาคติเกี่ยวกับมาดากัสการ์ "ดินแดนที่มีภาพพจน์ตัวเองแยกแย้งอย่างสุดขั้ว" ลงไปอีกตัวหนึ่ง
      .........................................

เอกสารอ้างอิง

      "ชีวิตต้องสู้ของเด็กข้างถนนแห่งมาดากัสการ์" วันเพ็ญ บงกชสถิตย์ แปลจากบทความของ อเดลสัน ราซาฟี ยูเนสโก คูริเย
      "มหัศจรรย์แห่งธรรมชาติที่มาดากัสการ์" วีระ นุตยกุล สารคดี