หนองน้ำหน้าบ้านทางเหนือ ล้อมรอบด้วยทุ่งนา อากาศกำลังเย็นสบาย ตอนนี้ชาวนากำลังปล่อยน้ำเข้านา เพื่อให้น้ำขังต้นหญ้าให้เฉาตาย ก่อนจะเริ่มพรวนดิน เริ่มต้นฤดูกาลทำนารอบใหม่
ใกล้ ๆ ทุ่งนา เป็นลำเหมืองหรือลำน้ำที่ต่อมาจากฝายของชาวบ้าน เป็นฝายน้ำล้นกั้นแม่น้ำปิงมาแต่โบราณ ทำให้ลำเหมืองนี้มีน้ำไหลตลอดปี ที่ราบบริเวณนี้จึงมีน้ำอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งทำนาสำคัญของจังหวัดเชียงใหม่
ผมสังเกตว่าหนองน้ำหน้าบ้านมีระดับน้ำสูงขึ้น และน้ำใสขึ้น เนื่องจากชาวนาปล่อยน้ำเข้านา และมีปลาหลายชนิดว่ายเข้ามาในหนองน้ำนี้ด้วยอาทิปลาช่อน ปลานิล ปลาสวาย ไม่รวมถึงบรรดาปลาเล็กปลาน้อย อย่างปลาเข็ม
หากมีเวลาผมชอบมานั่งดูปลาว่ายน้ำ ฮุบเหยื่อ ตามตลิ่ง บางทีก็เห็นงูกินปลาออกไปไล่จับปลาเป็นอาหาร จนมีบ่ายวันหนึ่ง ขณะยืนอยู่ริมฝั่ง พลันสายตาเห็นแม่ปลานิลตัวหนึ่งว่ายนิ่ง ๆ อยู่ใกล้ลูกปลาหลายร้อยตัวที่ว่ายวนเวียนอยู่บริเวณนั้น เป็นภาพที่หาดูไม่ง่ายนัก
ปลานิล เป็นปลาน้ำจืด มีถิ่นกำเนิดในทวีปแอฟริกา ใคร ๆ ก็ทราบดีว่า สมเด็จพระจักรพรรดิอะกิฮิโตะ เมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศมกุฎราชกุมารแห่งประเทศญี่ปุ่น และเป็นผู้เชี่ยวชาญปลา ได้ทรงถวายให้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และขยายพันธุ์ในเมืองไทย กลายเป็นปลาเศรษฐกิจสำคัญ คนไทยแทบทุกคนคงรู้จักรสชาติความอร่อยของปลานิลดี
สักพัก ผมเห็นปลาตัวอื่นว่ายเข้ามาในระยะใกล้ บรรดาลูกปลาต่างว่ายกรูเข้าไปในปากของแม่ปลาทันที ราวกับแม่ปลาดูดลูกปลาเข้าไปจนหมด เป็นครั้งแรกที่เห็นแม่ปลานิลอมลูกปลาเข้าปาก เป็นภาพงดงามและตื่นตามาก ที่ไม่น่าเชื่อว่าลูกปลาหลายร้อยตัวจะว่ายเข้าไปในปากของแม่ปลาได้อย่างไร
ที่ผ่านมาเคยเห็นแต่แม่ปลาช่อนอมลูกปลา เพิ่งเห็นปลานิลอมลูกปลาทีเดียวนับร้อยตัว ปกป้องลูกรักเป็นครั้งแรก
ผมมาทราบภายหลังว่า แม่ปลานิลไม่ได้เพิ่งอมลูกปลาเป็นครั้งแรก แต่แม่ปลาจะอมไข่ที่ผสมพันธุ์แล้วไว้ในปากเป็นเวลาสี่ห้าวัน จนไข่เริ่มฟักออกเป็นตัว ลูกปลาที่ฟักออกเป็นตัวใหม่ ๆ จะกินอาหารจากถุงอาหารธรรมชาติซึ่งติดอยู่ที่ท้อง ขณะเดียวกันแม่ปลาต้องอมลูกปลาต่อไปประมาณสามสี่วัน ก็จะคายลูกปลาให้ว่ายออกมาจากปาก ว่ายอยู่บริเวณหัวของแม่ปลา และจะเข้าไปหลบซ่อนอยู่ในช่องปากเมื่อภัยคุกคามมาเยือน
คงเป็นสัญชาติญาณของแม่ปลากับลูกปลานิลในการปกป้องอันตรายจากศัตรู ที่คอยหาโอกาสกินลูกปลา ผมแอบดูต่อไป แม่ปลานิลยังคงว่ายวนเวียนอยู่แถวนั้นเป็นเวลานานพอควร ก่อนจะยอมปล่อยลูกปลาออกมาอีกครั้งหนึ่งให้หากินอยู่ใกล้ ๆ มัน
ผมสังเกตได้ไม่นาน ฝูงลูกปลาก็ว่ายเข้าไปในปากแม่ปลาอีก เมื่อเห็นปลาตัวหนึ่งว่ายมาใกล้ ๆ แม่ปลาคงพยายามรักษาชีวิตของลูกน้อยให้ปลอดภัยนานที่สุด แม้ธรรมชาติของมัน โอกาสที่ลูกปลาจะเติบโตนั้นมีเพียงหนึ่งในร้อยเท่านั้น นอกนั้นเป็นเหยื่อของสัตว์ผู้ล่าชนิดอื่นหมด
ผมลองนึกจินตนาการดู หากไม่มีแม่ปลาคอยปกป้อง ลูกปลาฝูงนี้แม้จะมีหลายร้อยตัว ก็คงถูกปลาตัวอื่น ๆ รุมกินหมดฝูงอย่างง่ายดายในเวลาอันรวดเร็ว เพราะไม่รู้จะหลบซ่อนหรือหนีไปไหนพ้น
เป็นธรรมชาติที่สัตว์ทุกชนิดต้องเรียนรู้ แต่ที่น่ายกย่องคือแม่ปลาจะดูแลปกป้องลูก ๆ จนสุดชีวิตของมันทีเดียว
วันนั้นผมเฝ้าสังเกตพฤติกรรมของแม่ปลานิล ทำแบบนี้ซ้ำกันสามสี่ครั้ง ซึ่งมันคงเหนื่อยมากในการเลี้ยงลูกฝูงนี้ไปอีกหนึ่งสัปดาห์ ก่อนที่ลูกปลาจะเลิกหลบซ่อนในช่องปากแม่ และว่ายหาอาหารจำพวกไรน้ำและพืชน้ำกินเอง โดยมีแม่ปลาคอยเฝ้าอยู่ห่าง ๆ
เช้าวันต่อมา ผมออกมายืนดูแม่ปลานิลตัวนั้นอีก แต่รอหลายชั่วโมงแม่ปลาตัวนั้นก็ไม่ปรากฏตัวให้เห็นอีก รวมถึงฝูงลูกปลาด้วย ไม่แน่ใจว่าเมื่อคืนจะมีคนหาปลามาแถวนี้หรือไม่
หากแม่ปลากลายเป็นเหยื่อของคนหาปลา แน่ใจได้เลยว่าฝูงลูกปลานั้นก็กลายเป็นเหยื่อของปลาตัวอื่นด้วย
ผมนั่งดูหนองน้ำที่ปราศจากแม่ปลานิลเป็นเวลานาน
ปลานิลอาจจะเป็นสิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ แต่แม่ปลายังปกป้องลูกตัวเองสุดชีวิต ให้อยู่รอดปลอดภัยให้นานที่สุดเท่าที่จะนานได้ แม้ว่าจะรู้ว่ามีอันตรายอยู่รอบด้านก็ตาม
ชีวิตทุกชีวิตมีค่ามาก แต่เรามักจะรู้ตัว เมื่อสูญเสียชีวิตนั้นไปแล้ว
กรุงเทพธุรกิจ 16/1/14
