อุโมงค์ต้นไม้เมืองน่าน กับวิธีคิดราชการไทย

เมืองน่านเคยเป็นสวรรค์ของป่า ภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นภูเขาปกคลุมด้วยต้นไม้ใหญ่และที่ราบสูงเขียวขจี งดงามมากจนครั้งหนึ่งเคยได้ชื่อว่า สวิสแห่งเมืองไทย แต่ระยะหลัง เมืองน่านที่เคยมีป่าถึงร้อยละ 90 ของพื้นที่ กลับถูกรังแกอย่างบอบช้ำครั้งแล้วครั้งเล่า
ป่าต้นน้ำอันอุดมสมบูรณ์หลายล้านไร่ตามภูเขาถูกเปลี่ยนเป็นไร่ข้าวโพดสุดลูกหูลูกตา จากการสนับสนุนของบริษัทยักษ์ใหญ่ เพื่อไปทำอาหารสัตว์

พอหน้าแล้งก็มีการเผาซากไร่ ก่อให้เกิดหมอกควันพิษ เมื่อย่างเข้าสู่หน้าฝน ก็เกิดปัญหาดินถล่ม และน้ำท่วมเพราะไม่มีป่าคอยซับน้ำ ช่วยชะลอความเร็วของน้ำ และรากของต้นไม้ที่หยั่งรากลึกช่วยในการยึดดินไม่ให้ถล่ม

พวกเรายังมีความคิดเดิม ๆว่า เปลี่ยนพื้นที่ป่าให้เป็นพื้นที่เกษตรกรรม จะได้สร้างมูลค่าจากการขายพืชผลได้ทุกปี แต่เราไม่เคยคิดถึงประโยชน์ของต้นไม้ ที่มีส่วนในการดูดซับคาร์บอนไดออกไซด์ เป็นป่าต้นน้ำ ให้มีน้ำมาหล่อเลี้ยงผู้คนได้ตลอดปี ป้องกันดินถล่ม น้ำท่วม ว่ามีมูลค่ามหาศาลเพียงใด ป่าและต้นไม้จึงเป็นของฟรีที่เราใช้กันอย่างไม่เกรงใจธรรมชาติกันเลย
ต้นไม้ตามภูเขาถูกทำร้ายได้ไม่นาน ก็มีข่าวว่า ต้นไม้ตามพื้นราบริมถนนของเมืองน่านก็ถูกรังแกอีกแล้ว

ใครที่เคยขับรถไปตามเส้นทางน่าน-ท่าวังผา ทางหลวงหมายเลข 1080 จะสัมผัสได้ถึงความร่มรื่นย์ของต้นไม้ใหญ่อายุนับร้อยปีสองข้างทาง บางช่วงกิ่งก้านสาขาของต้นไม้ได้แผ่ออกมาปกคลุมถนน จนดูคล้ายอุโมงค์ต้นไม้ สร้างความประทับใจกับนักเดินทางมาช้านาน ทางหลวงของบ้านเรามีไม่กี่แห่ง ที่จะมีต้นไม้ใหญ่สองข้างทางสร้างความประทับใจให้กับผู้คน

แต่ก็มีข่าวว่า กรมทางหลวงจะทำการขยายถนนสองข้างทางจาก 9 เมตร เป็น 12 เมตร ระยะทาง 138 กิโลเมตร ถึงชายแดนห้วยโก๋นโดยอ้างความจำเป็นจากปริมาณรถที่มากขึ้นเรื่อย ๆ เพราะเป็นเส้นทางไปสู่ประเทศลาว

คนในพื้นที่ก็ทราบดีว่า ห่างจากชายแดนเพียง 30 กิโลเมตรคือเมืองหงสา จังหวัดไชยบุรี มีการทำเหมืองแร่ลิกไนต์และโรงไฟฟ้าเชื้อเพลิงลิกไนต์ขนาดใหญ่ที่สุดในลาว มีกำลังการผลิตไฟฟ้า 1,878 เมกะวัตต์ โดยบริษัทยักษ์ใหญ่หลายแห่งของไทยเป็นผู้ถือหุ้นด้วย ดังนั้นการขยายถนนเส้นนี้

จึงมีจุดมุ่งหมายส่วนหนึ่งเพื่อรองรับรถพ่วงขนาดใหญ่ขนถ่ายวัสดุอุปกรณ์ข้ามชายแดน อำนวยความสะดวกให้กับโรงไฟฟ้าแห่งนี้
การขยายถนนระยะทางร้อยกว่ากิโลเมตรจากสองเลนเป็นสี่เลน จึงต้องมีการตัดต้นไม้ใหญ่สองข้าง และรวมถึง “อุโมงค์ต้นไม้”

ถนนแห่งความทรงจำของใครมากมายที่เติบโตมากับถนนเส้นนี้ ชาวเมืองน่านจำนวนมากได้ออกมารวมตัวกันคัดค้านแนวคิดของกรมทางหลวง และทำการสำรวจพบว่าจะต้องมีต้นไม้ใหญ่สองข้างทางถูกตัดออกไปถึงร่วมสองพันกว่าต้น มีต้นไม้สำคัญคือไม้สัก ประดู่ จามจุรี ฯลฯ และพบว่า มีอุโมงค์ต้นไม้สามแห่งคือ อุโมงค์ต้นไม้ผาสิงห์ เป็นต้นสัก ประดู่ เชื่อมกับอุโมงค์ต้นไม้จามจุรีที่มีความสมบูรณ์และสวยงามที่สุดในจังหวัดน่าน อุโมงค์ต้นไม้ท่าวังผา และอุโมงค์ต้นไม้ปัว-เชียงกลาง แต่ละแห่งมีระยะทางประมาณ 10 กิโลเมตร

ภาพกลุ่มนักเรียนมัธยมยืนล้อมรอบต้นไม้ใหญ่ ถูกเผยแพร่ผ่านเฟสบุ๊กของเครือข่าย “บิ๊กทรี” พร้อมกับข้อความที่ระบุว่า

“กว่าจะเติบโตเป็นอุโมงค์ต้นไม้ใหญ่ กรากแดดกรำฝนจนเป็นตำนาน ก็ไม่พ้นมือกรมทาง” บอกเล่าถึงอุโมงค์ไม้สักน่านอายุนับร้อยปีได้แพร่สะพัดในสื่อออนไลน์ และมีเสียงร้องจากคนทั่วประเทศให้กรมทางหลวงพิจารณาการตัดต้นไม้กันใหม่

ปรากฏการณ์ครั้งนี้กำลังตอกย้ำถึงวิธีคิดเดิม ๆ ของระบบราชการไทยผู้มองเห็นต้นไม้เป็นของฟรี หรืออาจมีมูลค่าทางเศรษฐกิจแค่เนื้อไม้ ต้นไม้จึงเป็นเหยื่อของการพัฒนาอยู่ตลอดเวลา

ขณะที่ในต่างประเทศ ต้นไม้หรือป่ากลับมีมูลค่าสูงมากผู้เขียนเดินทางไปทางตะวันตกของประเทศออสเตรเลีย ขับรถไปตามไฮเวย์ หรือทางหลวงเชื่อมเมืองต่าง ๆ ทางหลวงที่นั่นส่วนใหญ่เป็นถนนสองเลน ไม่บ่อยนักที่เห็นเป็นสี่เลน ยิ่งช่วงใดที่ผ่านเข้าไปในป่า จะเป็นถนนแคบสองข้างทางเป็นป่าครึ้ม

การตัดต้นไม้เพื่อขยายถนนแทบจะเป็นไปไม่ได้เลย

หลายปีก่อนผู้เขียนขับรถไปในประเทศฝรั่งเศส ทางหลวงช่วงที่ผ่านป่ายิ่งแคบมากขนาดสองคันสวนกันพอดี สองข้างเป็นต้นไม้ใหญ่ ไม่มีการขยายถนนเพื่อรองรับปริมาณรถที่เพิ่มขึ้นเช่นกัน ช่วงไหนที่ผ่านป่าคนขับก็ต้องชะลอรถระมัดระวังกันเอง

เพื่อนฝรั่งบอกว่า “เราไม่ได้ขยายถนนเพื่อเอาใจคนขับรถ แต่คนขับต้องรับผิดชอบชีวิตกันเองไม่ใช่ไปตัดต้นไม้เพื่อเพิ่มความสะดวกให้กับรถ”

ใช่ครับ เราเกิดหลังต้นไม้ที่มีอายุนับร้อยปี ทำไมสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ต้องเสียสละให้กับมนุษย์ผู้มาทีหลังอยู่ร่ำไป

กรุงเทพธุรกิจ 19 มีค. 2558