เมื่ออินเดียเลิกใช้ถุงพลาสติก

เมื่อเดือนที่ผ่านมา ผมได้มีโอกาสเดินทางลึกเข้าไปในประเทศอินเดีย

พอออกจากสนามบินกรุงนิวเดลี เรานั่งรถบัสมุ่งหน้าไปตามสันเขา ลัดเลาะไปตามแม่น้ำคงคา ข้ามภูเขาสูงชันหลายลูก ระยะทางห้าร้อยกิโลเมตร แต่เดินทางสองวัน จากสภาพถนน ฝนตกหนัก ผ่าน ชนบท หมู่บ้านและเมืองเล็ก ๆ หลายเมืองจนมาสุดทางที่เมือง joshimath ตั้งอยู่ปลายเทือกเขาหิมาลัย

ระหว่างทาง เราสังเกตว่าตามท้องถนนอันแสนขรุขระและเจิ่งนองไปด้วยดินโคลน แต่ก็แปลกใจเล็กน้อย ที่ไม่ค่อยเห็นขยะปลิวว่อน เหมือนกับบ้านเราหรือหลายประเทศที่ผ่านพบมา โดยเฉพาะถุงพลาสติก ขยะยอดนิยมของคนทั่วโลก

จนกระทั่งวันหนึ่งเดินเข้าไปซื้อของในร้านขายของ ขณะที่กำลังจ่ายเงิน รับสินค้า ก็สงสัยว่า ไม่มีถุงพลาสติกใส่ของให้ แต่เป็นถุงกระดาษแทน

สอบถามคนขาย ก็ได้คำตอบว่า ตอนนี้รัฐบาลสั่งห้ามไม่ให้ใช้ถุงพลาสติกเด็ดขาดเมื่อไม่กี่เดือนมานี้เอง

ฟังคำตอบเสร็จ ผมแอบดีใจกับนโยบายการจัดการปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างจริงจังของรัฐบาลอินเดีย

ส่วนตัวมีความเชื่อมาเสมอว่า วิธีการ” รณรงค์” หรือ “ขอความร่วมมือ” จากประชาชนในการลดการใช้ถุงพลาสติก เป็นวิธีการที่ไม่ค่อยได้ผล บ้านเรามีการรณรงค์เรื่องนี้มานานแล้ว แต่ไม่ค่อยประสบความสำเร็จ

ผมเชื่อเสมอว่า การบังคับใช้กฎหมาย คือหนทางที่ดีที่สุดในการลดการใช้ขยะพลาสติกที่กำลังล้นโลก เหมือนอย่างที่ประเทศอินเดียประกาศใช้ล่าสุดเมื่อวันที่ 5 มิถุนายน 2561 วันสิ่งแวดล้อมโลกที่ผ่านมา นายกรัฐมนตรี นาเรนทรา โมดี ของอินเดียได้ประกาศคำมั่นที่มีเป้าหมายสูงสุดเท่าที่เคยมีมา คือการประกาศห้ามใช้ถุงพลาสติกแบบใช้แล้วทิ้ง

“การตัดสินใจในวันนี้คือตัวกำหนดอนาคตของเราร่วมกันในวันข้างหน้า”
นายกรัฐมนตรีโมดีพูดต่อว่า

“มันอาจจะไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ด้วยจิตสำนึก เทคโนโลยี และความร่วมมือในระดับโลก ผมมั่นใจว่า เราสามารถเลือกทางเดินที่ถูกได้ ขอให้เราทุกคนร่วมกันเอาชนะมลภาวะพลาสติก และทำให้โลกนี้น่าอยู่กว่าเดิม”

เชื่อไหมว่า กว่าครึ่งหนึ่งของขยะทั่วโลกคือขยะพลาสติกที่ใช้แล้วทิ้ง อาทิ ถุงก๊อบแก๊บ หลอดพลาสติก และแก้วพลาสติก ซึ่งเกิดขึ้นมาไม่เกิน 20 ปี

แต่คนอินเดียยังสร้างขยะน้อยกว่าประเทศพัฒนาแล้วมาก โดยสถิติคนอินเดียสร้างขยะพลาสติกคนละ 11 กิโลกรัมต่อคนต่อปี เมื่อเทียบกับคนอเมริกันที่เฉลี่ยอยู่ที่ 109 กิโลกรัมต่อคนต่อปี ขณะที่คนไทยสร้างขยะ 360 กิโลกรัมต่อปี

ไม่แปลกใจที่คนไทยติดอันดับทิ้งขยะพลาสติกลงทะเลอันดับหกของโลก

หลายวันที่เดินทางในประเทศอินเดีย ผมลองทดลองว่า มาตรการนี้จริงจังแค่ไหน ปรากฎว่าไม่สามารถหาซื้อถุงพลาสติกตามร้านขายของหรือห้างสรรพสินค้าได้เลย
ปัจจุบันมี 18 รัฐจาก 29 รัฐได้ประกาศเลิกใช้ถุงพลาสติกอย่างเด็ดขาดแล้ว นายกรัฐมนตรีประกาศว่า อินเดียจะใช้เวลาสี่ปีคือภายในปี 2022 ในการเลิกใช้พลาสติกแบบใช้แล้วทั้งประเทศ ที่มีประชากร 1.3 พันล้านคน โดยครอบคลุมถุงพลาสติก แก้วพลาสติก และขวดพลาสติก ผู้ฝ่าฝืนมีโทษปรับสูงสุดถึง 12,000 บาทและโทษจำคุก 3 เดือน

แน่นอนว่าการบังคับใช้กฎหมายยกเลิกพลาสติกของอินเดีย ได้รับแรงต่อต้านจากผู้ประกอบการภาคอุตสาหกรรม มีการยื่นฟ้องต่อศาลในหลายรัฐต่อการบังคับใช้กฎหมายฉบับนี้ เพราะเป็นการทำลายอุตสาหกรรมพลาสติกขนาดใหญ่

ขณะที่ชาวบ้านทั่วไป ไม่ค่อยมีแรงต่อต้านมากนัก เพราะก่อนหน้านี้มีข่าวออกมาบ่อย ๆ ว่า วัว สัตว์พาหนะของพระศิวะ ที่ชาวฮินดูให้ความนับถือ ตายไปหลายตัว ด้วยสาเหตุคือ วัวไปกินขยะพลาสติกเข้าไป มีภาพวัวตายอย่างน่าสงสารออกสื่อหลายครั้ง

ผมเคยถามคนอินเดียว่า ทำไมรัฐบาลออกกฎหมายไม่ให้ใช้ถุงพลาสติก พวกเขาบอกว่า เพราะวัวไปกินขยะพลาสติกตามท้องถนนและตายไปเยอะแล้ว สงสารวัว แทบจะไม่ได้เกี่ยวข้องกับการลดขยะพลาสติกเลย

การที่รัฐบาลออกกฎหมายนี้ ชาวบ้านจึงไม่ค่อยบ่น เพราะเชื่อว่าจะมีส่วนช่วยให้วัวรอดตายจากขยะพลาสติกได้

เช่นเดียวกับในเมืองไทย รณรงค์เรื่องขยะพลาสติกมานาน หลายสิบปี ไม่ค่อยได้ผล แต่พอมีข่าววาฬตายเพราะกินขยะพลาสติก การรณรงค์ได้ผลขึ้นอย่างทันตาเห็น ด้วยความเวทนาสงสารวาฬ

บางครั้งการต่อสู้กับปัญหาสิ่งแวดล้อม ศาสตร์หรือความรู้อย่างเดียวไม่ได้ผล จำเป็น ต้องใช้ศิลป์ หรือเรื่องเล่านำหน้าไปก่อน

วันชัย ตัน
กรุงเทพธุรกิจ 20 /9/2561

• ภาพประกอบจาก https://images.yourstory.com/2015/08/yourstory-20-cows-die-every-day-after-ingesting-plastic-bags.jpg?auto=compress