Page 106 - Skd 298-2552-12
P. 106
โลกธรรมชาตแิ ละวทิ ยาการ คลื่นความคิด
ปหมขกลว้ัรโาารลกยากคฏรใปูมกตแา้ครบเ.ณมบศื่อซ.ท์ วงึ่ ร๑ันเงก๙ทกิด๙ี่ ล๑ท๙ด๑ี่ เมื่อเข้าใจแง่มุมพื้นฐานและกลไกการเกิดการ การเกิดปรากฏการณท์ รงกลด
ทรงกลดแบบวงกลม ๒๒ องศาแลว้ กอ็ ยากใหข้ อ้ มลู ในกรณที ว่ั ไป
(wทw่ีมwา.a: thotptpti:c/s/.co.uk/ ที่น่าสนใจว่า การทรงกลดของดวงอาทิตย์ยังมีอีก
halo/spsun.htm) อยา่ งนอ้ ย ๒๐ รปู แบบทอี่ าจเกดิ ขนึ้ ได ้ เพยี งแตว่ า่ เกดิ ปรากฏการณ์ทรงกลดท่ีกล่าวมานี้เรียกว่า halo
ไมบ่ อ่ ย (หรอื ไมช่ ดั ) เทา่ การทรงกลดแบบวงกลม ๒๒ การทรงกลดทกุ รปู แบบมหี ลกั การเหมอื นกนั กลา่ วคอื
114 นติ ยสารสารคดี องศา ลองดูตัวอย่างการทรงกลดในรูปแบบอ่ืน ๆ แสงจะตกกระทบกบั ผลกึ นำ�้ แขง็ ในอากาศและเกดิ การ
จากภาพดา้ นบน เบี่ยงเบนทิศทางไปจากเดิม โดยอาจเกิดจากการ
สะท้อน (reflection) ออกจากผิวของผลึกน�้ำแข็ง
ภาพการทรงกลดที่ข้ัวโลกใต้ภาพนี้ท�ำให้เห็นว่า หรอื การหกั เห (refraction) ภายในผลึกนำ�้ แข็ง
นอกจากวงกลม ๒๒ องศารอบดวงอาทิตย์แล้ว ยัง
อาจเกิดเส้นและจุดแสงอ่ืน ๆ ได้อีกหลายแบบ เช่น แสงท่ีตกกระทบผลึกอาจมาจากดวงอาทิตย์
วงกลมใหญก่ วา่ ลอ้ มรอบดวงอาทติ ย ์ จดุ แสงดา้ นขา้ ง ดวงจนั ทร ์ หรอื แหลง่ กำ� เนดิ แสงทม่ี คี วามเขม้ สงู เพยี งพอ
ดวงอาทิตย์ เส้นโค้งสัมผัสวงกลม และเส้นโค้งแบบ ก็ได้ การทรงกลดที่เกิดจากดวงอาทิตย์เรียกว่า
อนื่ ๆ อกี หลายเสน้ (สำ� หรบั ชอ่ื เรยี กและกลไกการเกดิ solar halo หรือ sun halo ส่วนการทรงกลดที่เกิด
การทรงกลดท่ีไม่ธรรมดาเหล่านี้จะได้ทยอยกล่าวถึง จากดวงจนั ทรเ์ รยี กวา่ lunar halo หรอื moon halo
ตอ่ ไป) (อนึ่ง ควรรู้ไว้ด้วยว่าค�ำว่า ดวงจันทร์ทรงกลด น้ัน
มักจะหมายถึงอีกปรากฏการณ์หนึ่งคือ moon
มีค�ำถามหนึ่งท่ีอาจเกิดข้ึนนั่นคือ การทรงกลด corona ซึ่งเกิดจากการท่ีแสงตกกระทบเม็ดน�้ำที่มี
แบบพิสดารน้ีจะเกิดเฉพาะในสถานที่พิเศษที่คน สถานะเป็นของเหลวแล้วเกิดการเล้ียวเบน)
ส่วนใหญ่ไม่มโี อกาสไดไ้ ปเยือน (อย่างขั้วโลกใต)้ ใช่
หรือไม่ ? ผลกึ นำ้� แขง็ ทที่ ำ� ใหเ้ กดิ การทรงกลดมกั พบในเมฆ
ระดับสูง (สูงกว่า ๖ กิโลเมตร) โดยที่ความสูงใน
คำ� ตอบกค็ อื ไมจ่ ำ� เปน็ เพราะการทรงกลดบางแบบ ระดับน้ี น้�ำในเมฆจะเย็นตัวกลายเป็นนำ้� แข็ง เมฆที่
อาจพบเห็นได้บ่อย ๆ เพียงแต่ว่าเราจะรู้จักมันว่าเป็น มักท�ำให้เกิดการทรงกลดได้แก่เมฆซีร์โรสเตรตัส
การทรงกลดแบบหนึ่งหรือไม่เท่านั้น ตัวอย่างเช่น สว่ นเมฆชนดิ อนื่ ๆ กอ็ าจทำ� ใหเ้ กดิ การทรงกลดไดบ้ า้ ง
ซันด็อก (sundog) ซ่ึงเป็นจุดแสงบนเส้นวงกลม ๒๒ เช่น เมฆซีร์รัส (cirrus) และส่วนยอดของเมฆ
องศา โดยอยู่ในระดับเดียวกับดวงอาทิตย์ และเส้น คิวมูโลนิมบัส (cumulonimbus) ซึ่งมีองค์ประกอบ
สมั ผสั ขอบบนของเสน้ วงกลม (upper tangent arc) เปน็ ผลกึ น�ำ้ แขง็
นน้ั สามารถสังเกตเหน็ ได้ไม่ยากนัก
มีกรณีพิเศษกรณีหน่ึงกล่าวคือ หากอากาศใกล้
ฉบบั ที่ ๒๙๘ ธนั วาคม ๒๕๕๒ พนื้ หนาวเยน็ จดั กจ็ ะทำ� ใหน้ ำ�้ ทอี่ ยใู่ กลพ้ น้ื แขง็ ตวั กลาย
เปน็ ผลกึ นำ�้ แขง็ ในกรณนี ก้ี อ็ าจทำ� ใหเ้ กดิ การทรงกลด
ได้เช่นกัน ผลึกน�้ำแข็งที่ล่องลอยอยู่ใกล้พื้นนี้
เรยี กว่า ไดมอนด์ดสั ต์ (diamond dust)
รปู รา่ งของผลกึ นำ�้ แขง็ ทเี่ กยี่ วขอ้ ง
กับการทรงกลดแบบตา่ ง ๆ
เมอ่ื นำ้� เยน็ ตวั ลงมาก ๆ จนกลายเปน็ นำ�้ แขง็ นำ�้ แขง็
ทเี่ กดิ ขน้ึ จะมโี ครงสรา้ งเปน็ ผลกึ รปู หกเหลยี่ มเนอื่ งจาก
รปู รา่ งโมเลกลุ ของนำ�้ มแี นวโนม้ ทจ่ี ะจดั เรยี งตวั เชน่ นน้ั
ลักษณะภายนอกของผลึกน้�ำแข็งมีหลายแบบ แต่ท่ี
เก่ียวข้องโดยตรงกับปรากฏการณ์ทรงกลดจะมี ๓
แบบหลัก ได้แก่ ๑) ผลึกรูปแผ่น ๒) ผลึกรูปแท่ง
และ ๓) ผลึกรปู พีระมิด
อันท่ีจริงผลึกรูปแผ่นและผลึกรูปแท่งสามารถ
