หนึ่งเดือนต่อมา คือช่วงปลายเดือนพฤษภาคม ๒๕๔๓ สารคดี กลับมาที่อำเภอกุยบุรีอีกครั้ง เพื่อตระเวนเก็บข้อมูลจากชาวไร่สับปะรด ต่อไปนี้คือคำบอกเล่าของชาวไร่บางราย ที่เราได้พูดคุยด้วย
    ชด แย้มเปลี่ยน อายุ ๕๐ ปี เจ้าของไร่สับปะรดย่านพุบอน "ตอนนี้ผมลงมาเช่าที่คนอื่นทำไร่แล้ว อยู่ใกล้ ๆ ตัวอำเภอ เลิกทำไร่ที่พุบอนเมื่อเดือนเมษานี่แหละ ทำไม่ไหวเพราะช้างลงบ่อย ปลูกลงทุนไปแล้ว ยังไม่ทันได้เก็บเลย เอาแล้ว กินไปแล้ว ปีหนึ่งช้างมากินสามครั้งก็แย่แล้ว ช้างลงหนักที่สุดเมื่อสองเดือนที่แล้ว มากันสิบกว่าตัว กินแบบว่าบางล็อกเก็บสับปะรดไม่ได้เลย ผมมีที่ดินแถบพุบอน ๓๐ ไร่ ตอนนี้ปล่อยรกเลย ที่ตรงนั้นเจ้าของปล่อยทิ้งหลายเจ้า พวกที่เหลืออยู่ก็ต้องระวัง ต้องเฝ้าดู"
    สมมาศ สุนทร อายุ ๒๕ ปี เจ้าของไร่บริเวณปากหุบตาแป๊ะ เขตหมู่บ้านรวมไทย เป็นอีกคนหนึ่งที่กำลังจะทิ้งไร่หนีช้าง
    "ผมมีที่อยู่ตรงชายเขา ๑๐ ไร่ พอช้างลงบ่อยก็ทำอะไรไม่ได้ ชาวไร่ก็ไม่ไหว บางทีมันมาคืนหนึ่งแล้วเว้นไปสองคืนสามคืน เราจะเฝ้าอยู่ที่เดียวก็ไม่ได้ กลางวันเราทำงาน กลางคืนเฝ้าช้าง บางทีเราเฝ้าตอนหัวค่ำมันไม่ลง ลงมาตอนดึก แล้วมันจะลงทางไหนเราก็ไม่รู้ 
    "ช่วงนี้ช้างยิ่งลงบ่อย ตั้งแต่ปีใหม่มาเลย แต่ไม่ลงทุกคืน ลงคืนหนึ่งเว้นไปสองสามคืน วานซืนก็ลงมาสี่ตัว ไล่ไม่ไป ของผมโดนไปเยอะเหมือนกันแหละ ลูกสับปะรดหกเจ็ดตัน เหลือหกเจ็ดร้อยโลเอง ไม่ต้องพูดเลยดีกว่าเรื่องขาดทุนไม่ขาดทุนเนี่ย ขาดทุนเห็น ๆ อยู่แล้ว เราก็แย่ ทำกินไม่ได้แล้ว นี่กำลังจะย้ายหน่อสับปะรดไปเช่าที่เขาทำข้างล่าง ที่ข้างบนนี้ทำไม่ไหวต้องปล่อยทิ้ง
    "อยากให้หน่วยงานรัฐกั้นแนวเขตให้แน่นอน ไม่ให้ช้างออกมารบกวนชาวบ้าน ไม่งั้นไม่ไหว ต่อไปพอเลิกทำไร่ชายเขา ช้างก็ต้องลงไปเรื่อย ๆ ตอนช่วงปีใหม่ช้างเข้าถึงหมู่บ้านเลย (หมู่บ้านรวมไทย) หากินอยู่ตัวเดียวไปถึงซอย ๖"
    จากนั้นเราตระเวนไปเก็บข้อมูลที่ไร่สับปะรดบ้านย่านซื่อ อีกพื้นที่หนึ่งที่มีปัญหาเรื่องช้าง
    วิราศ ทับเนี่ยม อายุ ๕๑ ปี คนรับจ้างเฝ้าไร่แถบนี้เล่าให้ฟังว่า
    "ผมเฝ้าไร่ให้ตาแอ๊ด แกมีที่ ๑๕ ไร่ แถบนี้ก็มีไร่ของลุงหว่าง ไอ้ติ ไอ้เชษฐ์ สามคน ๓๐ ไร่ แล้วก็ของไอ้ตี๋ ๔๐๐ ไร่ เป็นพื้นที่ด่านแรกที่ช้างจะเข้า เพราะอยู่ติดชายเขา

    ย้อนไปเมื่อวันที่ ๓ เมษายน ๒๕๔๓ สารคดี ได้เข้าร่วมสำรวจช้างป่ากับคณะของ อลงกต ชูแก้ว และหน่วยสายตรวจอุทยานแห่งชาติกุยบุรี ในบริเวณไร่สับปะรดเก่า ที่ถูกเวนคืนเป็นพื้นที่โครงการพระราชดำริ
    คณะของเราเริ่มออกสำรวจเมื่อเวลาบ่ายสามโมงครึ่ง ก่อนหน้านี้ฝนตกหนัก อากาศยามนี้จึงฉ่ำชื่น ไอเมฆหมอกขาวขังอยู่ตามซอกหลืบของภูเขา พื้นที่โครงการพระราชดำริเป็นที่ราบโล่ง ทุกด้านโอบล้อมด้วยแนวเขา และผืนป่าของอุทยานแห่งชาติกุยบุรี โขลงช้างจะนอนพักในป่าตอนกลางวัน เวลาเย็นจึงเคลื่อนย้ายจากป่าออกมาหากินในไร่สับปะรดร้าง
    พวกเราเฝ้าสังเกตการณ์ที่บริเวณอ่างเก็บน้ำหมายเลข ๓ อยู่นาน อลงกตและคนอื่น ๆ เอาสองมือป้องหูเป็นระยะ แต่ในป่าเบื้องหน้าไม่มีเสียงใด ๆ ให้ได้ยิน ไม่ว่าเสียงช้างร้อง เสียงไม้หัก ต่อมามีเสียงช้างร้องดังมาไกล ๆ ทางทิศเหนือ คณะของเราจึงตัดสินใจเคลื่อนย้าย ิไปยังบริเวณที่เรียกว่าหุบไอ้เลาเน่า อันเป็นที่มาของเสียง
    รถขับเคลื่อนสี่ล้อของหน่วยสายตรวจวิ่งมาไกลพอสมควร ต่อจากนั้นพวกเราต้องเดินฝ่าดงหญ้าคาสูงท่วมหัว เพื่อตามโขลงช้าง ทางเดินเริ่มสูงชันขึ้นเรื่อย ๆ พักใหญ่ สมบุญ เขาคำ เจ้าหน้าที่ของมูลนิธิคุ้มครองฯ ที่เดินล่วงหน้าไปก่อนก็ย้อนกลับมา บอกพวกเราให้เดินเงียบ ๆ เพราะเจอโขลงช้างอยู่ข้างหน้าแล้ว
    พวกเราซุ่มอยู่บนเนิน ไกลออกไปราว ๘๐ เมตรในหุบเขาเบื้องหน้า ช้างป่าห้าถึงหกตัวกระจายกันอยู่ในราวป่า ขณะนั้นเวลาล่วงผ่านห้าโมงเย็นมาแล้ว อากาศค่อนข้างขมุกขมัว ลำตัวสีเทาหม่นของช้าง จึงดูกลืนไปกับสีเขียวทึบของพรรณพืช ช้างบางตัวกำลังใช้งวงริดใบไม้เข้าปาก บางตัวชูงวงขึ้นจับกลิ่นในอากาศ มีทั้งช้างตัวใหญ่ ช้างรุ่น ๆ และลูกช้างตัวน้อยคลอเคลียใกล้แม่ แต่ต่อมาลมเกิดเปลี่ยนทิศ พัดจากเนินที่เราอยู่ลงไปในหุบ ช้างส่งเสียงร้องแปร๋นดังสนั่น ไม่นานพวกมันก็พากันเดินหายเข้าป่าไป
    อีกหลายวันต่อมาในการร่วมสำรวจช้างกับอลงกต ทำให้เรารู้จักพื้นที่แห่งนี้ดียิ่งขึ้น โครงการพระราชดำริแม้กว้างใหญ่ และรกเรื้อด้วยพงไม้ แต่ก็มีแนวถนนดิน ที่เจ้าของไร่เก่าตัดไว้วกเวียนไปทั่ว สะดวกอย่างยิ่งสำหรับการสำรวจโดยใช้รถยนต์

    เพื่อที่จะเข้าใจกระบวนการแก้ปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในพื้นที่กุยบุรีขณะนี้ บางทีเราอาจต้องย้อนกลับไปดูจุดเริ่มต้นของปัญหากันอีกครั้ง
    อลงกตกล่าวถึงสาเหตุ ที่ช้างออกจากป่ามากินสับปะรดในไร่เกษตรกรว่า "เนื่องจากพื้นที่เกษตรกรรมไร่สับปะรดของชาวบ้าน เคยเป็นพื้นที่ของช้างมาก่อน เป็นจุดหนึ่งในวงรอบการหากินของช้างในหนึ่งปี ซึ่งช้างจะเคลื่อนย้ายผ่านในระยะสั้น ๆ จากเขาลูกหนึ่งผ่านพื้นที่ตรงนี้ เพื่อไปยังแหล่งอาหารพิเศษ คือดงไผ่ผากขนาดใหญ่ แล้วก็เคลื่อนย้ายสู่ฝั่งพม่า ช่วงปี ๒๕๒๓ ถึง ๒๕๒๘ ชาวบ้านเริ่มเข้ามาบุกเบิกที่ดินทำกินในเขตป่า เข้ามาปลูกสับปะรด เมื่อช้างเคลื่อนย้ายมาตามปรกติ พบว่ามีกลิ่นแปลกปลอม กลิ่นของคน เสียงของเครื่องจักร ช้างก็เลือกที่จะเลี่ยงไปใช้เส้นทางเลาะชายป่า ยังไม่ปรากฏตัวให้เห็น แต่หลังจากปี ๒๕๒๘ สับปะรดราคาตก ชาวไร่ทิ้งไร่เพราะไม่คุ้ม ช้างก็มาเหมือนเดิม พอเห็นบริเวณไร่ไม่มีคน เดินผ่านได้ก็ผ่านไป บางตัวก็เริ่มที่จะทดลองกินสับปะรดที่ชาวไร่ปลูกทิ้งไว้ หลังจากนั้นในปี ๒๕๓๐ ชาวไร่กลับมาอีกครั้ง ช้างก็ต้องเปลี่ยนพฤติกรรมอีก เดินเลี่ยงไร่เลาะชายป่า เพื่อไปยังดงไผ่ผากตามฤดูกาล  ช่วงนั้นมีช้างลงกินสับปะรดในไร่อยู่บ้าง แต่ไม่หนักหนาอะไร 
    "ปัญหาอยู่ที่ว่าช่วงปี ๒๕๓๘-๒๕๓๙ เป็นช่วงที่เกิดภาวะสงครามทางฝั่งพม่า กองกำลังทหารกะเหรี่ยงสู้รบกับกองทหารพม่า บริเวณแนวชายแดน ชาวบ้านบอกว่าในปีนั้น มีการขุดหลุมดักลูกช้างอย่างหนักในพื้นที่ฝั่งพม่า เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้ช้างตกใจ และเคลื่อนย้ายกลับมาฝั่งไทยก่อนเวลา เมื่อช้างจำนวนมาก หากินในพื้นที่ติดไร่สับปะรดเป็นเวลานาน ก็เริ่มคุ้นชิน ปี ๒๕๔๐ จึงเป็นปีที่ช้างเริ่มลงมาหากินในไร่ของชาวบ้าน จากทดลองกิน ก็เริ่มติดใจ จนกระทั่งยกมาเป็นโขลง"